Burger als journalist, journalist als burger

Een aantal mensen is in de greep van een visioen: de journalist wordt overbodig. ,,Over vijftig jaar is de ambachtelijke journalist net zoiets als een mandenvlechter of klompenmaker; leuk voor de braderie." Lekker citaat van Bert Wiggers van Ilse media, eigenaar van onder andere de nieuwssite nu.nl. Ik ontleen het aan weer een andere site: denieuwereporter.nl, een ’groepsweblog’ over de toekomst van de journalistiek.

We zitten meteen midden in de terminologie van de nieuwe media, volgens velen de motor achter de snelle ontmanteling van de professionele journalistiek. De theorie wil dat dankzij technologie burgers veel beter in staat zijn zelf relevante informatie te vergaren en te verspreiden binnen hun eigen netwerken. Iedereen wordt dus journalist.

Wat ik daar van vond, vroegen ze me onlangs op de ouderwetse radio. Prima, zei ik. Wat overmoedig, want wat moet ik dan nog? Maar ik kon moeilijk anders. De journalistiek is immers geen doel maar een middel. Als het goed is stelt de journalistiek burgers op de hoogte van hetgeen in het dorp en de wereld gebeurt. Het is dienstverlening. Mensen hebben vaak tijd, vaardigheid noch lust om dat zelf uit te zoeken, dus dat laten ze aan ons over –soms zelfs tegen betaling. Maar als zij dat nu zelf veel beter kunnen, dan weet ik niet wat daar tegen is.

Een jaar geleden schreef ik over de opkomst van ’de volksjournalist’, naar aanleiding van de tsunami. Ooggetuigenverslagen verspreidden zich razendsnel over het net, terwijl de klassieke journalisten nog op zoek waren naar hun paspoort om af te kunnen reizen. Mijn gedachte was dat de ’volksjournalistiek’ een welkome verrijking kan zijn van de informatievoorziening, maar dat de behoefte aan professionele journalistiek –selecteren, verifiëren, onderzoeken, duiden en presenteren van nieuws– alleen maar kan toenemen naarmate meer informatie over de aarde raast.

Een aantal bloggende zieners gelooft daar niet in. In hun ogen drijven individualisering en globalisering de digitale revolutie op tot ongekende krachten met als sluitstuk het instorten van allerlei traditionele instituten, de media incluis. Nu al zijn er nieuwssites die zonder tussenkomst van journalisten door burgers worden samengesteld. Uiteraard is dat ook commercieel interessant, want journalisten kosten geld.

Andere deelnemers aan het debat verwachten dat de behoefte aan goede, ambachtelijke journalistiek blijft. Maar dan moeten er wel een paar knoppen worden omgezet. De journalist beschouwt zichzelf nog veel te veel als een instituut dat net als partij, kerk of vakbond de samenleving bindt. Hij beschouwt de burger als een publiek dat toegesproken dient te worden. Daarmee overschat hij zijn kunnen, onderschat hij de burger en miskent hij zijn dienstverlenende rol. De burger wordt journalist, de journalist moetmeer burger worden.

Nico Drok van de opleiding journalistiek Windesheim is in ons land een pleitbezorger van ’civiele journalistiek’. Daarin is de agenda van de burger leidend, is hij nieuwsbron, gesprekspartner en klant. Zijn school gaat samen met de Vrije Universiteit een opleiding beginnen waarin de journalist getraind wordt om zijn werk beter ten dienste te stellen van de samenleving.

Mooi, maar de vraag is hoe massamedia een fragmentariserende samenleving kunnen bedienen. Naast burgerzin denk ik dat juist ook meer vakmanschap nodig is. Dat blijkt ook uit het opinie-onderzoek, dat wij vorig jaar uitvoerden en het tv-programma ’De leugen regeert’ onlangs herhaalde: de betrouwbaarheid van media is een groot goed en 58 procent van de ondervraagden wil meer feitelijke, professionele, onderzoeksjournalistiek (en graag ook meer ’goed’ nieuws). Dat biedt meer perspectief dan manden vlechten op de braderie.

Burger als journalist, journalist als burger - Trouw 21 januari 2005