Hun rechtsorde is de onze niet

Naar aanleiding van het schandaal in de Schiedamse Parkmoord, waarbij door toedoen van het openbaar ministerie (OM) een onschuldige man tot levenslang werd veroordeeld, bepleit advocaat en hoogleraar internationaal strafrecht Geert-Jan Knoops een grondige herziening van ons rechtssysteem.

Nu het OM en het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) zo onder schot staan door het achterhouden van belangrijke informatie in de zaak-Nienke, zijn maatregelen hard nodig, aldus Knoops. Bij het NFI werken DNA-specialisten van het ministerie van Justitie. Hij vindt dan ook dat het NFI geprivatiseerd moet worden om iedere schijn van partijdigheid te voorkomen.

Om pijnlijke fouten als in de Puttense moordzaak en de Schiedamse parkmoord te kunnen voorkomen is een mentaliteitsverandering nodig, meent Knoops. Hij is van oordeel dat de Nederlandse rechters te veel vertrouwen hebben in politie en justitie, zoals in een aantal zaken is gebleken.

De kritiek van Knoops richt zich tevens op de monopoliepositie van de officier van justitie die kan voorkomen dat er getuigen of deskundigen worden opgeroepen in de rechtszaal. In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten kan dat niet. Daar zijn justitie en de verdediging gelijkwaardige partijen. Hiervoor moet een ander Wetboek van Strafrecht worden geschreven, aldus Knoops.

Heeft Knoops hier een punt of draaft hij door? We legden deze en andere vragen voor aan de jurist Paul Ruys, auteur van het spraakmakende boek 'Ik zie u in de rechtszaal' waarin hij de belangenverstrengeling van de rechterlijke macht blootlegt, en advocaat Joop Seegers die in het verleden menig kraakzaak deed.

Onschuldigen worden ten onrechte veroordeeld door fouten van het OM en de rechterlijke macht. Verbaast u dat?

Ruys: ,,Nee, absoluut niet, hoewel het omgekeerde veel vaker voorkomt. Justitie en rechters maken niet alleen uit wie er vervolgd en veroordeeld wordt, maar ook wie er niet vervolgd en veroordeeld wordt. Schuldigen met de goede relaties bij justitie of binnen de rechterlijke macht hebben niets te vrezen.''

Seegers: ,,Echt verbazen doet het niet. Niet omdat het systeem per definitie niet of slecht zou werken, maar wel omdat elk rechtssysteem feilbaar is. Het blijft tenslotte mensenwerk.''

Dienen deze heren en dames van justitie en de rechterlijke macht hiervoor te worden vervolgd, of heeft u een andere sanctie in gedachten?

Ruys: ,,Een volstrekt zinloze gedachte. Dat veronderstelt dat er een rechter (tot aan de Hoge Raad) te vinden zou zijn die deze dames en heren alsnog zou straffen. In Nederland is nog nooit een rechter door zijn collega's strafrechterlijk veroordeeld. Sterker nog, niet eens openlijk wegens disfunctioneren ontslagen. Dat is tevens hét probleem: als de controle over het justitieapparaat niet werkt en de rotte appels (verkeerde rechters, OvJ, advocaten, notarissen) er niet uit worden gehaald, gaat het allemaal gewoon door.''

Seegers: ,,Of strafvervolging het meest voor de hand ligt betwijfel ik. Ik wil er vanuit gaan dat er niet opzettelijk is gehandeld. Dat neemt niet weg dat ik meen dat de verantwoordelijken niet op hun plaats kunnen worden gehandhaafd. Het merkwaardige is dat de overheid steeds meer probeert op dezelfde wijze als in het bedrijfsleven te werken. Het gaat hier om van bovenaf bestuurde processen en er wordt gesproken over produkten en output-financiering. In ieder geval verschillen overheid en bedrijfsleven in dat opzicht: wie faalt moet in het bedrijfsleven vertrekken, bij de overheid blijft iedereen gewoon zitten. Overigens wil ik daarmee niet aangeven dat ik een voorstander ben van de bedrijfsmatige aanpak van het openbaar belang. Integendeel.''

Staan de Puttense moord en de zaak-Nienke op zichzelf, of vormt het slechts het topje van de ijsberg?

Ruys: ,,Misstanden in Nederland komen nooit via de politiek of inspecties naar buiten maar altijd via klokkenluiders en de pers. Ik weet zeker dat er ontzettend veel gesjoemeld wordt met formaliteiten, feiten, waarborgen en regels. De grootste fout is de naïeve gedachte dat iedereen in een toga tevens integer en deskundig is en dat persvoorlichters de waarheid spreken!''

Seegers: ,,De beide zaken staan, denk ik, niet op zichzelf, maar het zou mij te ver gaan om te spreken van een ijsberg.''

Heeft u gedurende uw loopbaan zelf zaken meegemaakt waarvan achteraf is gebleken dat verdachte ten onrechte is veroordeeld door toedoen van het OM en de rechter, of waarvan u het vermoeden uitspreekt dat verdachte ten onrechte vast heeft gezeten door toedoen van blunders van het OM en de rechter?

Ruys: ,,Ik zal het je nog sterker vertellen. Ik heb ooit iemand ontmoet die in de krant moest lezen dat hij veroordeeld was wegens mishandeling van een ambtenaar. Die man was dus nooit gedagvaard! Maar het omgekeerde, schuldigen die vanwege goede relaties met rechters (vaak via nevenfuncties) de dans ontspringen, heb ik zelf wel meegemaakt. Grote organisaties (ANWB, TNO, Consumentenbond e.a.) bleken straffeloos te kunnen vervalsen en frauderen, zoals ik in mijn boek beschrijf.''

Seegers: ,,Uit eigen praktijk ken ik geen voorbeelden.''

Wat is de voornaamste reden dat de OvJ en de rechter een blunder in de zaak-Nienke begaat?

Ruys: ,,There are no problems, there are only people. Het is vooral een kwestie van de verkeerde mensen. Niemand binnen die kringen lag spontaan wakker van het feit dat er een onschuldige veroordeeld was. Het gaat om een eng soort vorm van gewetenloosheid en gebrek aan karakter en het is dus wel degelijk een integriteitsprobleem.

Momenteel loopt er low profile een kwestie die betrekking heeft op een corrupte misstand binnen het Haagse Gerechtshof, eveneens gemeld door een klokkenluider. Er is geen Donner of politicus te vinden die hier iets van durft te vinden. Ook, of júist rechters kunnen straffeloos wetten en regels overtreden. Niemand die ze aanpakt. Bovendien, magistraten zijn niet altijd de slimsten! Ignorence gets them in trouble, arrogance keeps them there!''

Seegers: ,,Bij het OM komt het door scoringsdrift en de daarmee gepaard gaande tunnelvisie. Fouten van rechters kunnen ontstaan door een te grote afhankelijkheid van het OM (wat betreft de informatievoorziening) en het gebrek aan mogelijkheid (vooral tijdgebrek) om zaken goed te laten uitzoeken. Daarnaast is er de wetgeving die steeds meer de balans naar de kant van het OM heeft laten doorslaan.''

Heeft u wel eens meegemaakt door dat de OvJ bepaalde zaken opzettelijk liet verjaren omdat hij of zij niet wilde dat de verdachte veroordeeld zou worden?

Ruys: ,,Dat is de meest voorkomende vorm van klassejustitie. Advocaten die rechters zijn, onderzoekers en hoogleraren - denk aan Buruma - die rechter zijn, politici die rechter waren, rechters die commissaris zijn, ambtenaren die rechter zijn. Kortom, Nederland is een erg klein landje en 'ons kent ons'.

De door de Hoge Raad veroordeelde fraudeur Eddy de Kroes heeft geen gevangenis van binnen gezien omdat zijn Wassenaarse dorpsgenoot en officier van justitie Vos een briefje schreef dat hij niet hoefde te zitten! Mijnheer Vos is nog steeds in functie en de hele Eerste en Tweede Kamer, Donner, de Hoge Raad en het OM keken ernaar, zwegen en gingen over tot de orde van de dag. Met de juiste relaties kan je zelfs de Hoge Raad voor schut zetten.

Maar ook hoge ambtenaren, gezaghebbende instanties, overheden en dergelijke hebben niets (of heel weinig) van justitie te vrezen. Alleen als er iets in de pers komt, moet men voor de vorm even in actie komen. De meeste zaken lopen dan met een sisser af of je hoort er niets meer van. Advocaten van de grote kantoren en notarissen hebben helemaal nergens last van. Die kunnen volstrekt staffeloos vervalsen, frauderen etc. Achteraf blijkt het altijd om een vergissing of foutje te gaan. Dat soort types handelt ook altijd 'naar eer en geweten'.''

Seegers: ,,Ik heb wel eens meegemaakt dat een zaak, mede op mijn aandringen, werd opgelegd voor verjaring.''

Speelt vooringenomenheid of politieke kleur een rol bij onterechte veroordelingen of verjaring, bijvoorbeeld omdat men geen liefhebber is van linkse activisten?

Ruys: ,,Uiteraard speelt vooringenomenheid een rol maar het loopt niet altijd langs de scheidslijn links/rechts. Veel rechters zijn vreselijk arrogant en een rechter wraken of kritiek leveren is al voldoende om hem 'tegen' te hebben. Eigenlijk een kinderachtige, onprofessionele houding.''

Seegers: ,,Dat geloof ik niet, althans heb ik geen aanwijzingen die daarop duiden.''

Geert-Jan Knoops vindt dat rechters in dit land teveel vertrouwen stellen in het werk van politie en justitie. Verder is hij van mening dat de officier van justitie een monopoliepositie inneemt en wenst een gelijkwaardige verhouding tussen justitie en verdediging. Hiervoor wil hij een nieuw Wetboek van Strafrecht gebaseerd op de Britse en Amerikaanse praktijk. Een goed idee?

Ruys: ,,De goedkoopste en eenvoudigste remedie is openheid in alle geledingen. Openheid ten aanzien van tuchtrechtuitspraken, inzage in gewone uitspraken, inzage in eigen procesdossiers etc. Juist die geslotenheid brengt met zich mee dat alles onder de pet blijft, dat men niet betrapt kan worden en dat er dus niets verandert. Ook in de zaak-Nienke was weer een klokkenluider en de pers nodig!

Seegers: ,,Wat ik veronderstel is dat Knoops een ruimere toepassing voorstaat van het onmiddellijkheidsbeginsel. Dat lijkt mij een buitengewoon goede zaak.''