Revolutionair kankervaccin zichtbaar gemaakt
Onderzoekers van de Radboud Universiteit Nijmegen hebben een flinke stap gezet in de ontwikkeling van een revolutionair kankervaccin. Voortaan kunnen behandelend artsen precies zien of het vaccin op de juiste plek wordt geïnjecteerd. Dit moet de effectiviteit van de behandeling sterk verbeteren.
De nieuwe behandeling tegen kanker werkt als volgt: bij de patiënt wordt een aantal eigen afweercellen uit het bloed gehaald. Vervolgens krijgen die cellen een deeltje van de vorm van kanker waaraan de patiënt lijdt. Dit maakt ze niet gevaarlijk, maar het immuunsysteem zal de veranderde cellen aanzien voor een vijand die bestreden dient te worden. De methode werkt volgens hetzelfde basisprincipe als ieder vaccin: wek een immuun-respons op met een verzwakte, of anderszins machteloze ziekteverwekker. 
Elektronen-microscopische foto van T-cellen die een kankercel aanvallen.
Immuuncellen
Dr. Joost Lesterhuis is behandelend arts in het Medisch Centrum St. Radboud in Nijmegen en hij legt uit hoe de cellen worden verzameld: "De imuuncellen die we nodig hebben, zijn vrij zeldzaam, mensen hebben er niet zoveel. Voor een kleine voorraad is een flinke hoeveelheid bloed nodig', zegt Lesterhuis. Het aftappen van grote hoeveelheden bloed kan gevaarlijk zijn voor de patiënt. Maar de artsen hebben daar wat op gevonden. Het bloed wordt via de ene arm van de patiënt door een filterapparaat gehaald en via de andere arm direct weer in het lichaam gebracht. Lesterhuis: "Op die manier kunnen we liefst negen liter bloed filteren, bijna twee keer zoveel als het lichaam bevat, terwijl er nooit meer dan een hoeveelheid ter grootte van een bierglas buiten het lichaam van de patient is."
Filteren
Het filterprocédé is opmerkelijk eenvoudig, omdat de benodigde immuuncellen blijven plakken aan plastic. Het is voldoende om het bloed over een stukje plastic te laten stromen. Die cellen worden overgebracht naar het lab en omgebouwd tot kankervaccin. Als het middel klaar is, wordt het in een serie van vier tot vijf vaccinaties bij de patient geïnjecteerd in de lymfeklieren.
Lymfeklieren
De lymfeklieren zijn 'het hoofdkwartier' van het menselijk afweersysteem. Zodra de aanwezigheid van de ongevaarlijke 'kankercellen' is ontdekt, vallen de lymfeklieren de vermeende tumor aan met alles wat ze hebben. Tegelijkertijd leert het afweersysteem echte kankercellen te herkennen en te vernietigen. Het voordeel van deze vorm van kankerbestrijding is dat die heel specifiek is. Alleen de tumor waarvoor het vaccin is geproduceerd, wordt aangevallen. Het gezonde lichaam blijft intact. Bovendien is de bestrijding van de tumor het werk van het eigen immuunsysteem van de patiënt. Daardoor zijn er weinig bijverschijnselen.
Precisie
De behandeling is alleen effectief als het vaccin midden in de lymfeklieren wordt geïnjecteerd. Dat klinkt eenvoudig, ware het niet dat de lymfeklieren heel klein zijn. In de praktijk is het lastig om ze precies te raken. Sterker nog: in meer dan de helft van de gevallen prikte de naald ernaast. Op dat aspect van het onderzoek hoopt de Radboud Universiteit een belangrijke bijdrage te leveren. 
Minuscule ijzeren bolletjes maken de immuuncellen zichtbaar.
De essentie is zichtbaarheid, legt immunoloog dr. Jolanda de Vries van de Radboud Universiteit uit. "We hebben de vaccincellen uitgerust met minuscule bolletjes ijzer, enkele nano-deeltjes groot. Met een MRI-scan is de weg die de ijzerbolletjes in het lichaam afleggen, goed te volgen. We weten waar het vaccin zich bevindt, dus we kunnen veel eenvoudiger doel treffen", zegt De Vries. Dat biedt een grotere kans op een effectievere behandeling. Bovendien lijken de immuuncellen geen last te hebben van het bolletje ijzer, en het is binnen enkele dagen volledig in het lichaam opgenomen.
Hoopgevend
Hoewel de behandeling nog in de testfase verkeert, zijn de resultaten hoopgevend. Dr. De Vries: "In het laboratorium bereikten we een uitstekende immuun-respons: kankercellen werden flink aangevallen en gedood. Ook in de klinische praktijk, bij patiënten, bleken enkelen na behandeling zelfs volledig vrij van tumoren."