De blindgeboren schilder en zijn geestesoog
Vr 14 Oktober 2005 19:34 |
Frank |
2881 keer bekeken |
0 reacties |
0 x aanbevolen |
Artikel voorlezen
Het is een bijzonder gezicht. Een man van middelbare leeftijd achterover geleund in zijn stoel, bezig met het tekenen van hamers, bekers en dieren, op een speciaal klembord die op een kussen op zijn buik ligt.
Een stuk of zes mensen staan om hem heen en zijn ergens mee bezig. Een van hen legt de handdoek in zijn nek goed om hem meer comfort te geven. Een andere heeft een stopwatch in de hand en geeft instructies. Weer een andere vertaalt gesprekken tegen de man in het Turks. Een ander klein groepje staat in een hoek om de resultaten vast te stellen. En verder zijn er nog een aantal toeschouwers die verwonderd toekijken en de onderzoekers niet in de weg proberen te staan.
Er wordt geoefend voor een hersenscan van de schilder en de onderzoekers willen alles perfect in orde hebben. Want de man die die prachtige schilderingen maakt, en af en toe een grap er tussendoor gooit, is van zijn geboorte af al blind.
De man is Esref Armagan. Hij is in het onderzoeksinstituut in Boston waar wetenschappers proberen te verklaren hoe een man die nog nooit gezien heeft, afbeeldingen kan schilderen en zelfs er van genieten. Hij schildert huizen, bergen, meren en vlinders. Toch heeft hij deze dingen nooit in het echt gezien. Hij schildert de kleuren, schaduwen en perspectief. Het is niet duidelijk hoe hij deze dingen gezien kan hebben. Wetenschappers staan versteld.
Want als Armagan dingen op dezelfde manier kan weergeven als een niet-blind persoon kan, brengt dit de grote vraag met zich mee hoe onze hersenen mentale beelden construeren. Maar niet alleen dat, want hoe zwaar wegen deze beelden in het werkelijk zien van onze wereld? Hoeveel kunnen blindgeborenen werkelijk begrijpen van de 3d-ruimte en objecten daarin? Hoeveel “ziet” een blindgeborene eigenlijk?
Armagan is 51 jaar geleden geboren in een van de armste wijken van Istanbul. Een van zijn ogen ontwikkelde zich niet verder dan een nutteloos orgaan, en de andere was een kleingebleven, ononwikkeld orgaan. Het is niet te zeggen of hij ooit iets heeft kunnen zien als baby, maar het is zeker dat hij nooit normaal heeft kunnen zien, en dat zijn hersenen nu geen licht detecteren.
Slechts enkele kinderen in zijn buurt werden gedegen onderwezen en anderen, als hem, sleten hun eerste jaren spelend op straat. Alleen de blindheid van Armagan isoleerde hem, en naar verloop van tijd ging hij zich bezighouden met tekenen. Hij tekende in het begin in het zand, maar toen hij zes werd kreeg hij een potlood en papier en gebruikte die om te tekenen. Op 18-jarige leeftijd ging hij vingerverven. Dit deed hij eerst op papier, maar later op een linnendoek met olie. Op 42-jarige leeftijd ontdekte hij sneldrogende acrylverf en gebruikte dat.
John Kennedy, psycholoog van de Universiteit van Toronto vindt zijn schilderijen ongelooflijk realistisch, en zijn kundigheid formidabel. “Ik heb blinde mensen tientallen jaren getest”, zegt hij, “maar ik heb nog nooit zo’n kundigheid als dit gezien”. Kennedy heeft Armagan voor het eerst ontmoet bij een bezoek aan New York afgelopen mei. Daar was een forum georganiseerd door een groep genaamd Art Education for the Blind. Armagan, die in Turkije een soort beroemdheid is, is er al gewend aan geraakt met zijn schildersgerei rond te trekken. Hij is al in Tsjechië, China, Italië en Nederland geweest. Het verschil met het bezoek in New York is de belangstelling daar door wetenschappers, zoals Kennedy en een team uit Boston.
Kennedy heeft Armagan daar aan een aantal testen onderworpen. Hij gaf hem bijvoorbeeld solide objecten die hij kon voelen – een kubus, een kegel en een bal (dit is de typische “drie bergen taak”) – en vroeg hem ze te tekenen. Daarna vroeg hij ze te tekenen alsof hij ergens aan een hoge plaats aan de tafel zat, zodat er een goed 3d-perspectief ontstaat. Vanuit die positie moest hij ze tekenen vanaf de rechterkant, de linkerkant en vanaf de bovenkant, alsof hij er recht boven zweefde. Daarna vroeg hij hem twee rijen met glazen te tekenen die achterelkaar geplaatst waren en zich uitstrekten tot in de verte. Dit is zelfs voor een persoon die wel kan zien moeilijk te tekenen. Toen vroeg hij Armagan een kubus te tekenen, deze naar links te roteren en nog een keer naar links te roteren. Hij tekende dit alles verbazingwekkend genoeg in een driedimensionaal perspectief, met een perfecte kennis hoe horizontale en verticale lijnen convergeren naar denkbeeldige punten in de verte. “Ik was ademloos”, zegt Kennedy.
Kennedy heeft tijdens zijn carrière veel tijd besteed aan het bestuderen van kunst in het perspectief van blinde mensen. Hij heeft aangetoond dat blindgeborenen voelbare lijnen van tekeningen kunnen begrijpen net als ziende mensen kunnen. Ze begrijpen drie-dimensionaal en ze kunnen tekenen in drie dimensies. In feite zijn blinde kinderen net zo goed in staat te leren tekenen als ziende kinderen kunnen. Maar er zijn te weinig blinde kinderen die de kans krijgen deze bekwaamheid te verkennen. Zelfs de wetenschap omtrent perspectief, het zien van diepte, lijkt voor beiden op dezelfde manier verworven. “Waar een ziende persoon kijkt, zal een blinde gaan voelen, en ze zullen dezelfde dingen ontdekken.”, zegt Kennedy. “De geometrie van richting is gelijk bij zowel zien als voelen”.
Lijnen en one-liners
Het is de nacht voor het team uit Boston de hersenscan gaat houden. Armagan zit aan een lange tafel en vermaakt iedereen met one-liners, dat zijn korte grapjes, terwijl hij probeert te verklaren hoe hij zijn kunstwerken maakt. Alvaro Pascual-Leone, de neuroloog van de Harvard Universiteit en Amir Amedi, zijn collega, laten hem steeds complexere taken uitvoeren. “Teken een weg naar de horizon”, zegt Pascual-Leone, “met aan beide kanten palen, en met daaronder een lichtbron”. Armagan lacht zelfverzekerd.
Hij gebruikt een speciaal rubberen tekentableau, genaamd een “Sewell verdikte lijnen tekenkit”. Dit gereedschap stelt hem in staat lijnen te tekenen die een bult vormen op het papier, zodat hij ze kan voelen met zijn vingertoppen. En op die manier tekent hij de weg en de palen: Met een hand houdt hij het penceel vast, en de andere voelt hij de lijnen die hij getekend heeft en als echte ogen “observeert” hij wat hij aan het schilderen is. Na een minuut of zo is de tekening klaar. Pascual-Leone en Amedi schudden hun hoofd van bewondering.
“Hoe weet je hoe lang de palen moeten zijn naarmate ze verder in de horizon staan?”, vragen ze. “Dat is mij geleerd. Niet door een formele leraar, maar door commentaar van vrienden en bekenden.”, antwoord hij. “Hoe weet je hoe de schaduwen moeten?”, vragen ze. Ook dat heeft hij geleerd. Hij dacht een lange tijd dat als een object rood was, de schaduw daarvan ook rood was. “Maar toen werd mij verteld dat dat niet zo is”, zegt hij. “Maar hoe ben je rood te weten gekomen?”, vraagt Amedi. Armagan antwoordde en zegt dat hij weet dat er een belangrijke aspect is bij objecten die men kan zien, wat men “kleur” noemt, en dat dat varieert van object tot object. Hij heeft geleerd welke kleur een object heeft en zelfs welke kleuren vloeken.
Scannen van het geestesoog
Het is de volgende dag, en de tijd is aangebroken dat Armagan de scanner inmoet. De Harvard wetenschappers mengen zich bij de hersenscanexperts van de Boston Universiteit. Terwijl ze al eerder via een hersenscan bevestigd hebben dat Armagans hersenen geen licht kunnen detecteren, zal het experiment van deze morgen eruit bestaan wat er gebeurt als hij een reeks specifieke taken gaat uitvoeren. Hij krijgt een aantal seconden om een object te voelen, moet het zich dan voorstellen en het dan tekenen. Maar ook moet hij zichzelf een object voorstellen, zich inbeelden dat hij dit voelt en een lijst objecten oproepen die hij dagen eerder geleerd heeft.
Pascual-Leone en Amedi willen zien wat de hersenen van Armagi hem kunnen vertellen over neuroplastici. Beide wetenschappers hebben aanwijzingen dat zelfs zonder ogen de “visuele cortex” – het deel van de hersenen dat signalen van onze ogen vertaalt naar beelden – ook werkt bij blinden. Pascual-Leone heeft namelijk ontdekt dat goede braillelezers dit gebied gebruiken voor het voelen van dingen. Amedi en Ehud Zohary hebben aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem ontdekt dat de visuele cortex ook gebruikt wordt bij het herinneren van spraak.
Op het moment voeren ze een hersenscan uit bij Armagi tijdens de taken die hij moet doen. Bij het analyseren van de testresultaten blijkt het dat zijn visuele cortex oplicht tijdens het tekenen, maar niet bij het oproepen van een verbale herinnering. “Om zo’n ongewone resultaat voor tekenen en helemaal niks voor verbaal geheugen en taal te krijgen is een sterk resultaat”. Waar de visuele cortex voor gebruikt wordt, lijkt afhankelijk te zijn van wie je bent en wat je nodig bent van je hersenen.
Het was zelfs nog intrigerender op welke manier het tekenen de visuele cortex van Armagan stimuleerde. Het is bewezen dat wanneer mensen die kunnen zien zich dingen voorstellen, beelden voor de geest halen – gezichten, taferelen, kleuren, dingen die ze net gezien hebben – ze dezelfde delen van hun visuele cortex activeren als dat ze het met hun ogen zouden zien, zij het in mindere mate. Het voor de geest halen van beelden is bijna hetzelfde als echt zien, alleen minder krachtig. Toen Armagan zich dingen die hij aangeraakt had voor de geest haalde, werden er ook delen van zijn visuele cortex lichtelijk geactiveerd. Maar toen hij tekende, lichtte zijn visuele cortex op alsof hij gewoon kon zien. In feite, zegt Pascual-Leone, zal een onwetend iemand die naar de scan kijkt veronderstellen dat Armagan echt kan zien.
Dit resultaat brengt de volgende vraag met zich mee: Wat is “zien” precies? Zelfs zonder de mogelijkheid licht waar te nemen komt Armagan extreem in de buurt alsof hij wel kon zien, zegt Pascual-Leone. We kunnen niet weten wat er feitelijk in zijn hoofd gegenereerd wordt, omdat hij geen visuele beelden kent. “Maar wat dat ding in zijn hoofd ook is, hij is in staat het op papier te tekenen zodat ik onweerlegbaar weet dat het hetzelfde object is al wat hij net gevoeld heeft.”, zegt Pascual-Leone.
Ook in het dagelijks leven van Armagan lijkt hij een opmerkelijke kennis van ruimte te hebben. Hij raakt bijna nooit de weg kwijt, aldus zijn manager Joan Eroncel. Hij heeft een enorm gevoel voor de afmetingen van een ruimte. Hij tekende eens de lay-out van een appartement waar hij kort geweest was, en kon het zich negen jaar later perfect herinneren.
We denken normaalgesproken dat zien de objectieve realiteit door onze ogen binnenkomt. Maar is dat ook zo? Hoeveel van wat we denken dat we zien komt werkelijk van buiten en hoeveel ontspruit van binnenin? De visuele cortex zou een veel belangrijkere rol kunnen hebben dan we denken, in het scheppen van verwachtingen van wat we waarnemen, zegt Pascuel-Leone. “zien is alleen mogelijk als je weet wat je gaat zien”, voegt hij toe. Je kunt alleen zien wat je verwacht te kunnen zien. Bij Armagan is het verwachtingsgedeelte in werking, maar er komen geen visuele gegevens binnen via zijn ogen.
De reguliere wijsheden suggereren dat iemand zich iets niet voor de geest kan halen, zonder dat hij dit ooit gezien heeft, een zogenaamde “minds-eye”. Maar Pascual-Leone denkt dat Armagan zo’n geestesoog moet hebben. De onderzoeker heeft al lang geopperd dat je hetzelfde mentale beeld van iets kan krijgen via verschillende zintuigen. “Maar omdat zien via onze ogen zo overweldigend is, zijn we ons niet bewust daarvan. In Armagans geval is dat duidelijk niet het geval.”, zegt Pascual-Leone.
Hij vervolgt: “Ik zit tegenover de bron van deze mysterie en ik stel hem vragen over de vogels die hij graag schildert. Ze zijn helder gekleurd en zien er exotisch uit, en ik vraag me hardop af hoe hij weet hoe hij ze af moet beelden. Hij vertelt me hoe hij ooit een parkietenwinkel had. ‘Ze komen in je handen zitten’, zegt hij. ‘Je kunt ze makkelijk aanraken’.”. Armagan stopt even en glimlacht: “Ik houd ervan omringd te zijn door schoonheid”.
Kennedy heeft tijdens zijn carrière veel tijd besteed aan het bestuderen van kunst in het perspectief van blinde mensen. Hij heeft aangetoond dat blindgeborenen voelbare lijnen van tekeningen kunnen begrijpen net als ziende mensen kunnen. Ze begrijpen drie-dimensionaal en ze kunnen tekenen in drie dimensies. In feite zijn blinde kinderen net zo goed in staat te leren tekenen als ziende kinderen kunnen. Maar er zijn te weinig blinde kinderen die de kans krijgen deze bekwaamheid te verkennen. Zelfs de wetenschap omtrent perspectief, het zien van diepte, lijkt voor beiden op dezelfde manier verworven. “Waar een ziende persoon kijkt, zal een blinde gaan voelen, en ze zullen dezelfde dingen ontdekken.”, zegt Kennedy. “De geometrie van richting is gelijk bij zowel zien als voelen”.
Lijnen en one-liners
Het is de nacht voor het team uit Boston de hersenscan gaat houden. Armagan zit aan een lange tafel en vermaakt iedereen met one-liners, dat zijn korte grapjes, terwijl hij probeert te verklaren hoe hij zijn kunstwerken maakt. Alvaro Pascual-Leone, de neuroloog van de Harvard Universiteit en Amir Amedi, zijn collega, laten hem steeds complexere taken uitvoeren. “Teken een weg naar de horizon”, zegt Pascual-Leone, “met aan beide kanten palen, en met daaronder een lichtbron”. Armagan lacht zelfverzekerd.
Hij gebruikt een speciaal rubberen tekentableau, genaamd een “Sewell verdikte lijnen tekenkit”. Dit gereedschap stelt hem in staat lijnen te tekenen die een bult vormen op het papier, zodat hij ze kan voelen met zijn vingertoppen. En op die manier tekent hij de weg en de palen: Met een hand houdt hij het penceel vast, en de andere voelt hij de lijnen die hij getekend heeft en als echte ogen “observeert” hij wat hij aan het schilderen is. Na een minuut of zo is de tekening klaar. Pascual-Leone en Amedi schudden hun hoofd van bewondering.
“Hoe weet je hoe lang de palen moeten zijn naarmate ze verder in de horizon staan?”, vragen ze. “Dat is mij geleerd. Niet door een formele leraar, maar door commentaar van vrienden en bekenden.”, antwoord hij. “Hoe weet je hoe de schaduwen moeten?”, vragen ze. Ook dat heeft hij geleerd. Hij dacht een lange tijd dat als een object rood was, de schaduw daarvan ook rood was. “Maar toen werd mij verteld dat dat niet zo is”, zegt hij. “Maar hoe ben je rood te weten gekomen?”, vraagt Amedi. Armagan antwoordde en zegt dat hij weet dat er een belangrijke aspect is bij objecten die men kan zien, wat men “kleur” noemt, en dat dat varieert van object tot object. Hij heeft geleerd welke kleur een object heeft en zelfs welke kleuren vloeken.
Scannen van het geestesoog
Het is de volgende dag, en de tijd is aangebroken dat Armagan de scanner inmoet. De Harvard wetenschappers mengen zich bij de hersenscanexperts van de Boston Universiteit. Terwijl ze al eerder via een hersenscan bevestigd hebben dat Armagans hersenen geen licht kunnen detecteren, zal het experiment van deze morgen eruit bestaan wat er gebeurt als hij een reeks specifieke taken gaat uitvoeren. Hij krijgt een aantal seconden om een object te voelen, moet het zich dan voorstellen en het dan tekenen. Maar ook moet hij zichzelf een object voorstellen, zich inbeelden dat hij dit voelt en een lijst objecten oproepen die hij dagen eerder geleerd heeft.
Pascual-Leone en Amedi willen zien wat de hersenen van Armagi hem kunnen vertellen over neuroplastici. Beide wetenschappers hebben aanwijzingen dat zelfs zonder ogen de “visuele cortex” – het deel van de hersenen dat signalen van onze ogen vertaalt naar beelden – ook werkt bij blinden. Pascual-Leone heeft namelijk ontdekt dat goede braillelezers dit gebied gebruiken voor het voelen van dingen. Amedi en Ehud Zohary hebben aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem ontdekt dat de visuele cortex ook gebruikt wordt bij het herinneren van spraak.
Op het moment voeren ze een hersenscan uit bij Armagi tijdens de taken die hij moet doen. Bij het analyseren van de testresultaten blijkt het dat zijn visuele cortex oplicht tijdens het tekenen, maar niet bij het oproepen van een verbale herinnering. “Om zo’n ongewone resultaat voor tekenen en helemaal niks voor verbaal geheugen en taal te krijgen is een sterk resultaat”. Waar de visuele cortex voor gebruikt wordt, lijkt afhankelijk te zijn van wie je bent en wat je nodig bent van je hersenen.
Het was zelfs nog intrigerender op welke manier het tekenen de visuele cortex van Armagan stimuleerde. Het is bewezen dat wanneer mensen die kunnen zien zich dingen voorstellen, beelden voor de geest halen – gezichten, taferelen, kleuren, dingen die ze net gezien hebben – ze dezelfde delen van hun visuele cortex activeren als dat ze het met hun ogen zouden zien, zij het in mindere mate. Het voor de geest halen van beelden is bijna hetzelfde als echt zien, alleen minder krachtig. Toen Armagan zich dingen die hij aangeraakt had voor de geest haalde, werden er ook delen van zijn visuele cortex lichtelijk geactiveerd. Maar toen hij tekende, lichtte zijn visuele cortex op alsof hij gewoon kon zien. In feite, zegt Pascual-Leone, zal een onwetend iemand die naar de scan kijkt veronderstellen dat Armagan echt kan zien.
Dit resultaat brengt de volgende vraag met zich mee: Wat is “zien” precies? Zelfs zonder de mogelijkheid licht waar te nemen komt Armagan extreem in de buurt alsof hij wel kon zien, zegt Pascual-Leone. We kunnen niet weten wat er feitelijk in zijn hoofd gegenereerd wordt, omdat hij geen visuele beelden kent. “Maar wat dat ding in zijn hoofd ook is, hij is in staat het op papier te tekenen zodat ik onweerlegbaar weet dat het hetzelfde object is al wat hij net gevoeld heeft.”, zegt Pascual-Leone.
Ook in het dagelijks leven van Armagan lijkt hij een opmerkelijke kennis van ruimte te hebben. Hij raakt bijna nooit de weg kwijt, aldus zijn manager Joan Eroncel. Hij heeft een enorm gevoel voor de afmetingen van een ruimte. Hij tekende eens de lay-out van een appartement waar hij kort geweest was, en kon het zich negen jaar later perfect herinneren.
We denken normaalgesproken dat zien de objectieve realiteit door onze ogen binnenkomt. Maar is dat ook zo? Hoeveel van wat we denken dat we zien komt werkelijk van buiten en hoeveel ontspruit van binnenin? De visuele cortex zou een veel belangrijkere rol kunnen hebben dan we denken, in het scheppen van verwachtingen van wat we waarnemen, zegt Pascuel-Leone. “zien is alleen mogelijk als je weet wat je gaat zien”, voegt hij toe. Je kunt alleen zien wat je verwacht te kunnen zien. Bij Armagan is het verwachtingsgedeelte in werking, maar er komen geen visuele gegevens binnen via zijn ogen.
De reguliere wijsheden suggereren dat iemand zich iets niet voor de geest kan halen, zonder dat hij dit ooit gezien heeft, een zogenaamde “minds-eye”. Maar Pascual-Leone denkt dat Armagan zo’n geestesoog moet hebben. De onderzoeker heeft al lang geopperd dat je hetzelfde mentale beeld van iets kan krijgen via verschillende zintuigen. “Maar omdat zien via onze ogen zo overweldigend is, zijn we ons niet bewust daarvan. In Armagans geval is dat duidelijk niet het geval.”, zegt Pascual-Leone.
Hij vervolgt: “Ik zit tegenover de bron van deze mysterie en ik stel hem vragen over de vogels die hij graag schildert. Ze zijn helder gekleurd en zien er exotisch uit, en ik vraag me hardop af hoe hij weet hoe hij ze af moet beelden. Hij vertelt me hoe hij ooit een parkietenwinkel had. ‘Ze komen in je handen zitten’, zegt hij. ‘Je kunt ze makkelijk aanraken’.”. Armagan stopt even en glimlacht: “Ik houd ervan omringd te zijn door schoonheid”.
Bron: © 2005 Xerson.nl