Britse asocialen gaan aan de schandpaal

Wie zich in Manchester misdraagt loopt de kans hard aangepakt te worden. De stad publiceert naam en foto van mensen die zich misdragen. De geterroriseerde buurt is blij. ,,We konden niet meer slapen.''

MANCHESTER, 19 NOV. Zegt het voort! De 17-jarige Matthew Chipchase, woonachtig aan Wincanton Avenue in het zuiden van Manchester, heeft zich asociaal gedragen. Winkeliers heeft hij bestolen, auto's en schuttingen vernield, buurtbewoners geïntimideerd en voor rotte vis uitgescholden. Ten minste 23 keer was hij bij dergelijke incidenten betrokken.

Daarom heeft de lastpak deze week een zogeheten Asbo aan zijn broek gekregen, een anti-social behaviour order. Matthew mag niemand meer lastig vallen en geen alcohol meer consumeren in het openbaar. Als hij voor z'n 21ste nog eens over de schreef gaat, draait hij zonder pardon de gevangenis in.

In speciale folders, met foto en al, en in lokale kranten, die overal in de buurt worden bezorgd, bazuint de gemeente Manchester rond dat de jonge Chipchase met een Asbo is gestraft. Naming and shaming vormen namelijk een belangrijk ingrediënt van Asbo's. Zo haalt de getergde gemeenschap haar gram.

De Britse autoriteiten experimenteren sinds 1998 met deze vorm van sanctie. Daarmee kunnen notoire onruststokers worden aangepakt die voor de rest van de gemeenschap een constante bron van ergernis en vrees vormen, al begaan ze doorgaans geen halsmisdrijven. Nieuw is dat de nadruk ligt op de belangen van de gemeenschap en niet op die van de aanstichter van de onrust.

Dat heeft tot kritiek van burgerrechtenorganisaties geleid. Een daarvan, Liberty, stelt dat de overheid de rechten van de daders met voeten treedt. Het zijn vaak kwetsbare figuren, die een beter lot verdienen. Het Asbo-concept gaat ten onrechte voorbij aan de sociale wortels van veel buurtproblemen. Rechters leggen bovendien te gemakkelijk Asbo's op, luidt het verwijt.

De tegenstanders halen extreme gevallen aan, zoals van een jonge vrouw in Bath. Een Asbo bepaalde dat ze niet meer in de buurt van rivieren en bruggen mocht komen, nadat ze zelfmoord had proberen te plegen door in de rivier te springen. De vrouw had een medische behandeling nodig, betogen ze.

Bill Pitt, Asbo-specialist van het ministerie van Binnenlandse Zaken, ontkent niet dat er aan Asbo's voor psychisch gestoorden problemen kleven. Maar hij is overtuigd van het nut van Asbo's. ,,We hebben ons steeds op de daders gericht en de gemeenschap genegeerd'', zegt hij. ,,In navolging van de 18e eeuwse filosoof David Hume lag de nadruk op de rechten van het individu. We vergaten de filosofie van John Stuart Mill, die er op hamerde dat het individu deel uitmaakt van een gemeenschap en daarom aan beperkingen is gebonden.''

In haar huiskamer vol bruin leren sofa's slaakt Jennifer Bielanowksi, een huisvrouw van in de vijftig, in elk geval een zucht van verlichting over de Asbo voor Matthew Chipchase. Al anderhalf jaar is ze geterroriseerd door de jongen en diens broer Luke (18). De laatste viel haar in de zomer van 2004 zelfs aan en timmerde haar op het hoofd. De reden: Jennifer had de euvele moed gehad de politie te waarschuwen, toen hij een auto voor haar deur vernielde. Het kwam Luke eveneens op een Asbo te staan. Die hield zich daarna gedeisd, maar zijn jongere broer nam vervolgens de schutting van de Bielanowski's onder handen. Steeds opnieuw konden ze die repareren.

Ook de rest van de buurt is blij. Door de Asbo's en veel harder optreden van de politie zijn ze voorlopig verlost van de zwermen jongens die de buurt vooral 's avonds onveilig maakten. Sommige jongens waren niet ouder dan 12, maar waren wel dronken en gebruikten soms ook drugs. ,,Het werd zo gek dat als iemand een snack bij de kebab-shop wou kopen, wij onze klanten moesten vergezellen, anders zouden ze in elkaar kunnen worden geslagen'', zegt John Beasley, de eigenaar van de Wendover, een pub in de buurt waar vooral autochtone Engelsen met een niet al te ruime portemonnee wonen.

De optie van de Asbo kwam voor hen als geroepen. Weliswaar biedt de wet ook nu al mogelijkheden om mensen die de regels schenden tot de orde roepen. Maar het strafrecht werkt vaak traag. Na een aanpassing van de politiewet kan er sinds 2002 binnen 24 uur een voorlopige Asbo worden opgelegd door de autoriteiten. Een rechter beoordeelt deze later.

Manchester behoort tot de steden waar de meeste Asbo's zijn uitgedeeld, ruim 600 sinds 1999. Dat betekent niet per se dat de stad asocialer is dan andere, eerder dat het gemeentebestuur veel ziet in deze aanpak. En ook elders in Groot-Brittannië en zelfs van het Europese continent is er belangstelling.

Het Asbo-systeem evolueert intussen nog steeds. Zo is het nu mogelijk voor getuigen wangedrag anoniem bij de politie te melden. Dit deed ook Bielanowski. Maar de koningin van de getuigen is Lesley Pulman, een huisvrouw in New Moston in het noorden van de stad die met haar gezin enkele jaren leed onder een groep die in drugs handelde en de buurtbewoners voortdurend bedreigde.

Het was een zware tijd. ,,We konden niet goed meer slapen, je lag je steeds af te vragen wat ze nu weer zouden doen. Ze gooiden een keer een baksteen door ons raam en ik heb een vuurvaste brievenbus laten aanbrengen'', zegt ze met een donkere rokersstem. Andere buurtbewoners hadden evenzeer te lijden onder de groep, maar alleen Pulman had de moed zich tot de politie te wenden. Ze zette zich met succes in voor het opleggen van een paar Asbo's.

Sindsdien heeft ze zich ontwikkeld tot een ware apostel van het concept en is ze door de gemeente aangesteld om mensen die lijden onder buurtterreur tot getuigenissen te stimuleren, zodat de daders kunnen worden aangepakt. Ze heeft al ettelijke prijzen voor haar werk ontvangen. ,,Wij verrichten baanbrekend werk hier in Manchester'', zegt Pulman trots. De kritiek van Liberty wijst ze resoluut van de hand. ,,De critici houden geen rekening met de lijdensweg die mensen als ik hebben doorgemaakt.''