De helende werking van meditatie

Tijdens het mediteren ervaren we duidelijk de helende werking van meditatie op Stress. Bijna alle ontspanningsreacties die we tijdens het mediteren ervaren zijn tegenovergesteld aan de effecten van stress in ons lichaam. Maar hoe werkt stress nu in ons lichaam?

De natuur heeft ons met een indrukwekkend reactiemechanisme uitgerust die iedere keer optreedt zodra wij ons bedreigd voelen. De beschermingreacties van dit mechanisme zijn belangrijk voor onze overleving en dus onze evolutie. Ons lichaam moet zich constant aanpassen aan een constant veranderende omgeving. Als het warm is gaan we transpireren om het lichaam af te koelen. Als er plotseling gevaar dreigt, moet ons lichaam en geest met spoed gevechtsklaar gemaakt worden. We moeten snel en adequaat kunnen reageren om het gevaar te beantwoorden. Het mechanisme verantwoordelijk voor de beschermingsreactie tegen mogelijke bedreigingen wordt in literatuur een 'fight or flight ' reactie genoemd en speelt zich voornamelijk af binnen ons sympatisch zenuwstelsel. Het sympatisch zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel wat zich vooral bezighoudt met reacties op prikkels van buiten af (bijv. geluid, temperatuur, omgeving, gevoelens…etc). Dit zenuwstelsel is verantwoordelijk voor bekende gevoelens van angst, onrust en algemene spanning. Als we in een 'flight of flight' situatie terechtkomen zorgt het sympatische zenuwstelsel er binnen enkele seconden voor dat:

De stofwisseling toeneemt
De ademhaling versnelt en omhoog gaat
De hartcapaciteit een factor 4 tot 5 toeneemt
De bloeddruk omhoog gaat
Er diverse stress hormonen vrijkomen (bijv adrenaline)
De bloed toevoer naar vitale organen toeneemt en naar de spijsverteringsorganen en huid afneemt
De zintuiglijke waarneming toeneemt en we alerter worden.
De spierspanning toeneemt.

Al onze energie gaat efficiënt naar de functies van ons lichaam die we nodig hebben om te overleven. We verkeren in de opperste staat van paraatheid en denken voor het moment alleen even aan de korte termijn om de situatie succesvol te doorstaan. Gelukkig heeft de natuur er voor gezorgd dat we nog een ander deel van ons zenuwstelsel, het parasympatisch zenuwstelsel, gebruiken dat zich met name met ontspannen bezighoudt. Dit stelsel werkt het best als we ontspannen en is voornamelijk verantwoordelijk voor het herstel en de groei van onze lichaamscellen, assimilatie en de opbouw van onze reserves. Deze twee zenuwstelsels werken als communicerende vaten en horen normaal gesproken in evenwicht te zijn, ook wel homeostase genoemd. Het hele proces wordt geregeld door een klier met de naam hypothalamus die deel uitmaakt van onze limbische hersenen. Deze hersenen zorgen voor de inwendige toestand van ons lichaam alsmede emoties en driften. De hypothalamus stuurt de opdrachten voor de fight or flight reactie door middel van hormonen en neuropeptiden in de bloedbaan en door zenuwverbindingen. De mix en hoeveelheid van hormonen en neuropeptiden hangt af van het gevaar, de situatie, de ernst etc. Deze hormonen bepalen vaak ons gedrag, gevoel en emoties op dat moment. Normaal gesproken komen onze twee zenuwstelsels snel in evenwicht als het gevaar geweken is. De 'fight or flight' reactie kost veel energie, maar is wel een reactie die het lichaam prima behoort aan te kunnen. Het is belangrijk om aan te geven dat niet alleen natuurlijke gevaren als een tijger, afgrond, of beroving door onze hersenen gezien worden als een mogelijk gevaar. Alles wat ons gevoel van welzijn bedreigt kan een reden zijn voor het ingangzetten van de fight or flight reactie. Aangezien stress vaak een onbewust proces is verkeren we misschien wel vaker dan we denken in een fight or flight modus. Allereerst, hebben we soms niet in de gaten dat we stress ervaren. Ten tweede, zijn er misschien wel meer situaties en gebeurtenissen die stress bij ons veroorzaken. Ten derde naarmate de stressreactie langer aanhoudt wordt het moeilijker om deze te herkennen en bewust met stress om te gaan. We worden langzaam maar zeker steeds onbewuster met alle gevolgen van dien. Voor we het weten lopen we langdurig met een hoge spierspanning, bloeddruk, hoge ademhaling, slechte stofwisseling en een verstoorde spijsvertering rond. Langdurig in de 'fight or flight' status verkeren wordt steeds meer gezien een van de belangrijkste oorzaken van de in de westerse wereld veel voorkomende welvaart, beroeps en stressgerelateerde ziekten (burn-out, RSI..etc). De langdurige overbelasting kost veel energie, gaat ten koste van belangrijke lichamelijke processen en belast delen van ons lichaam langdurig en heeft een sterke invloed op ons emotioneel welbevinden.

Aanvaarding en Acceptatie

Tijdens het mediteren proberen we zo goed als het gaat steeds onze gedachten, onrust, afleidingen en andere ervaringen te accepteren en omarmen. Als we met onze aandacht in het hier en nu zijn aanvaarden we het huidige moment van nature. Als we een andere ervaringen liever willen hebben dan betekent dit per definitie dat we het contact met het hier en nu en dus de even realiteit kwijt zijn. Verzet geeft spanning en stress. Aanvaarding en acceptatie is de sleutel en de bekende Advaita leraar Nisargadatta zegt hier het volgende over:

Tussen de oevers van pijn en plezier stroomt de rivier van het leven. Alleen als denken en voelen weigeren met de stroom mee te gaan, zodat ze op de oevers stranden, ontstaan problemen. Met dit 'meegaan met de stroom' bedoel ik aanvaarding … het laten komen van wat komt en het laten gaan van wat wil gaan. Verlang niets en wees niet bang - neem waar wat er gebeurt terwijl het gebeurt: want jij bent niet wat er gebeurt, maar degene voor wiens oog de dingen zich afspelen. Uiteindelijk ben je zelfs niet eens deze waarnemer. Je bent de uiteindelijke potentialiteit, de mogelijkheid tot alle dingen, waar het alles omvattende bewustzijn uit voortkomt … waar het een uitdrukking van is.

(Nisargadatta Maharaj)

Als je het contact met de innerlijke stilte in je verliest, verlies je het contact met jeZelf. Wanneer je het contact met jeZelf verliest, verlies je jeZelf in de wereld. Je diepste besef van jeZelf, van wie je bent, hangt nauw samen met innerlijke stilte. Dat is het ik ben dat dieper gaat dan naam en vorm.

Eckhart Tolle