Het oog van de overheid reikt steeds verder

Onder het mom van veiligheid kent de overheid zichzelf ongekende rechten toe – en haast niemand die zich verzet.

Mensen die zich vanzelfsprekend neerleggen bij de mening van de grote groep hebben het makkelijk. Ze hoeven geen ruzie te maken. Ze hoeven zelf niet te denken. Ze zijn conformisten. Je hebt ook non-conformisten, die de kont tegen de krib gooien. Ze zijn meestal in de minderheid. In een democratie wordt daar echter rekening mee gehouden. Bij gevoels- en gewetenkwesties ontziet de meerderheid de minderheid en verdedigt die zelfs.

Aldus H. M. van Randwijk, de verzetsstrijder en eerste naoorlogse hoofdredacteur van Vrij Nederland. Hij sprak de woorden in 1965, een jaar voor zijn dood, in een radio-interview. Wim de Bie heeft het uit de oude doos gehaald en op zijn Bieslog gezet. En inderdaad, het verhaal van Van Randwijk heeft niets aan betekenis verloren. In hoeverre houdt de veronderstelde meerderheid bijvoorbeeld rekening met de mensen die de maatregelen tegen het terrorisme zo langzamerhand te ver vinden gaan?


Met het veiligheidsdenken is een geest uit de fles gekomen die doordringt tot in de poriën van onze maatschappij en elke burger bijna als verdachte beschouwt. Wat te zeggen (zie Trouw van maandag 21 augustus) van de plannen van de Europese Commissie om van iedere vliegtuigpassagier een uitgebreid dossier aan te leggen? We staan erbij en kijken ernaar, want we zijn inmiddels wel wat gewend, zeker als het om vliegtuigveiligheid gaat. Over het afstaan van allerlei gegevens aan Amerika bijvoorbeeld hoor je niemand meer. Dat om te beginnen de Britse regering overweegt om passagiers te screenen op hun etnische achtergrond ... ach, het is nu eenmaal de prijs die je voor veiligheid moet betalen.

Wie denkt vergaande maatregelen te kunnen ontlopen door gewoon op de begane grond te blijven, heeft het mis. Telefoon- en internetverkeer, het wordt geregistreerd en opgeslagen. Tegelijkertijd reikt de arm van de inlichtingendienst AIVD steeds verder. Je kunt op basis van een oncontroleerbaar vermoeden dagen achter de tralies belanden. Van de vele duizenden camera’s die inmiddels in ons land zijn opgehangen kijken we al helemaal niet op. En als de banken in het kader van de identificatieplicht vragen om met een paspoort langs te komen om te bewijzen wie we al jaren zijn, dan staan we keurig in de rij.

Voorzorg. Veiligheid. Om het systeem sluitend te krijgen moet iedereen meedoen. Voor non-conformisten is geen ruimte. In zijn beschouwing stelt Van Randwijk dat het logisch is dat bepaalde regels zonder uitzondering moeten worden nageleefd. Als iedereen links rijdt, moet je niet rechts gaan rijden, zegt hij. Ruimte voor eigen afwegingen moet er alleen zijn als het gaat om gevoels- en gewetenskwesties. Dat de veelomvattende veiligheidsmaatregelen anno nu hiertoe behoren is wel duidelijk.

De nieuwste maatregel is het klapstuk. Vanaf morgen worden alle Nederlandse paspoorten voorzien van biometrische gegevens. Eerst een gezichtsscan, later waarschijnlijk vingerafdrukken. Dat er op de pasfoto niet meer gelachen mag worden, symboliseert de treurige impact die de maatregel op de langere termijn zal hebben.

Veel mensen realiseren zich niet dat de informatietechnologie zich razend snel ontwikkelt en met onze unieke biometrische gegevens de puntjes op de ’i’ kan zetten.

Over pakweg 5 jaar, wanneer iedereen op het nieuwe paspoort is overgeschakeld, moeten we niet gek opkijken als we in de gaten worden gehouden door een nieuwe generatie camera’s. Kleiner en vooral; slimmer. Ze zijn in staat om op grond van biometrische gegevens personen te herkennen. Dat betekent dat je overal met naam en toenaam wordt gefilmd. Beveiliging en het handhaven van de openbare orde worden zo een stuk gemakkelijker. De prijs is dat precies wordt geregistreerd waar je bent, wie je ontmoet, enzovoorts. Heel wat meer dan de huidige registratievormen die afhankelijk zijn van het gebruik van hulpmiddelen als telefoons, pinpasjes, auto’s en computers.

Wie niets te verbergen heeft, hoeft niets te vrezen, maar dat het spiedend oog weet wie je bent, doet wel heel sterk denken aan 1984 van George Orwell. Bovendien; een overheid die veel van haar burgers weet kan daar misbruik van maken, zie het artikel over privacy in Europa in Trouw van 18 augustus.

Wat kunnen we doen? Is er nog ruimte voor onschuldige non-conformisten die hun biometrische gegevens voor zichzelf willen houden?