Rekenkamer waarschuwt voor fors duurdere Joint Strike Fighter

DEN HAAG - De kosten die Nederland maakt voor deelname aan de Joint Strike Fighter (JSF) kunnen nog veel hoger uitvallen dan al was verwacht. Dat komt omdat de ontwikkelingskosten voor het nieuwe gevechtsvliegtuig fors zijn gestegen en mogelijk nóg verder omhoog gaan. Daardoor is het niet mogelijk de uiteindelijke kostprijs per toestel te berekenen.

Dat stelt de Algemene Rekenkamer woensdag in een rapport over de stand van zaken met de JSF. Het ministerie van Defensie berekende in 1999 dat het JSF-project Nederland minimaal 4,5 miljard euro zou kosten als er 114 vliegtuigen werden afgenomen. De laatste berekeningen komen nu al uit op 14,6 miljard euro voor afname van 85 toestellen in dertig jaar. Dat bedrag is dus drie keer hoger voor dertig toestellen minder.

Omstreden
Het miljardenproject is politiek omstreden. Een kleine meerderheid van in elk geval CDA, VVD en LPF is voor deelneming van Nederland en de linkse oppositie is fel tegen. De tegenstanders denken dat de kosten niet tegen de baten opwegen. De voorstanders vinden de JSF het beste toestel en wijzen op de opdrachten die Nederland binnenhaalt voor het bedrijfsleven.

Informatievoorziening
De Rekenkamer vindt dat de informatievoorziening aan de Tweede Kamer beter kan. De Kamer moet ook zelf aangeven wat voor informatie ze wil, over de verschillende fases en kosten die dat per traject met zich meebrengt. Voor informatie zijn Nederland en de andere zeven landen die ook meedoen, afhankelijk van de Amerikaanse overheid.

De Verenigde Staten geven echter weinig informatie over de prijzen. De Amerikaanse rekenkamer meldde vorig jaar al dat het hele JSF-programma opnieuw moet worden bezien. De instantie adviseerde het Amerikaanse parlement pas goedkeuring en toestemming te geven als meer bekend was en er testvluchten waren uitgevoerd.

Orders
De Algemene Rekenkamer concludeert dat de orders die het Nederlandse bedrijfsleven tot nu toe in de ontwikkelingsfase binnenhaalde, circa 250 miljoen euro (310 miljoen dollar) bedragen.

Dat is veel minder dan de ongeveer 640 miljoen euro (800 miljoen dollar) die in deze fase was geraamd. De Rekenkamer denkt niet dat er in deze fase nog veel orders bijkomen.

In totaal verwacht het kabinet over de hele JSF-periode van dertig jaar voor 8 miljard euro aan orders voor de luchtvaartindustrie. Het is nog niet bekend hoeveel daarvan terugvloeit in de schatkist.

Het kabinet erkent dat er altijd financiële risico's zijn bij zo'n groot project, maar dat risicobeheersende maatregelen zijn getroffen. Zo worden de kostenstijgingen in de ontwikkelfase alleen gedragen door de VS. Verder wijst het kabinet erop dat er nu voor 560 miljoen euro aan gegunde contracten zijn gerealiseerd voor het Nederlandse bedrijfsleven.

Blanco cheque
Het rapport bevestigt het vermoeden van de PvdA-fractie dat het link is om door te gaan met het project. "Het komt neer op het tekenen van een blanco cheque", aldus Tweede Kamerlid Luuk Blom woensdag.

De stelling van het kabinet dat de JSF het beste toestel is voor de beste prijs, valt niet waar te maken, omdat de kosten niet zijn in te schatten, zegt Blom na lezing van het rapport. "Wanneer je hiermee doorgaat, is er geen weg meer terug." Volgens de PvdA moet Nederland dan ook afzien van het ondertekenen van het contract voor de volgende ontwikkelingsfase van het toestel.