Dialoog tussen Mahatma Ghandi en Osama Bin Laden

woensdag 25 januari 2006 17:07 | Frank | 6052 keer bekeken | 0 reacties | 1 x aanbevolen
De aanslagen van 11 september schokten de wereld. Onvoorstelbaar geweld, beantwoord met de oorlog tegen het terrorisme. Als Mahatma Gandhi nog zou leven, hoe zou deze grote apostel van de geweldloosheid dan het wereldbeeld van Osama bin Laden beantwoord hebben? Deze fictieve dialoog, geschreven door Gandhi-specialist Bhikhu Parekh (1), probeert Gandhi’s ideeën te vertalen naar het (anti)terrorisme van vandaag.

 
Voorwoord door Bhikhu Parekh


“Net als miljoenen mensen vond ook ik de wreedheid van 11 september absoluut weerzinwekkend en veroordeel ik ten stelligste dergelijke terreurdaden. Ondanks de oorlog tegen het terrorisme blijven we geconfronteerd worden met nog meer terrorisme, zoals de aanslag in Madrid. Wat drijft de daders? Hoe zien zij hun daden? Is er geen alternatief voor de cyclus van geweld? Niemand is beter geplaatst om ons hierin te adviseren dan Mahatma Gandhi, de grote apostel van de geweldloosheid. Mijn fictieve gedachtewisseling tussen hem en bin Laden beoogt twee dingen te bereiken: een minstens gedeeltelijk beter begrijpen van het verwrongen wereldbeeld dat bin Laden inspireert, want we kunnen dat niet bestrijden zonder het eerst te doorgronden; en ten tweede een al te veel verwaarloosd alternatief onderzoeken.
‘Mijn’ bin Laden is een intellectuele constructie, een metafoor, die niet zozeer naar de echte persoon refereert als wel naar de doorsnee radicale pro-terreur islamist.”



Beste Mahatma Gandhi,
(2 oktober 2003)

Nadat mijn volgelingen de Amerikaanse ambassade in Kenia aanvielen, de USS Cole in Yemen, en daarna het World Trade Centre in New York en het Pentagon in Washington, werden zij en ikzelf uitgeroepen tot dè vijanden van de beschaafde wereld, die mogen vervolgd, gefolterd en gedood worden als wilde beesten. De Amerikaanse reactie heeft me niet verbaasd, maar ik was wel ontzet door de vijandige reacties van sommige medemoslims. Ik voel me jegens hen verplicht uit te leggen wat en waarom we deden wat we gedaan hebben, waarom we onbewogen blijven onder de laster waarmee we overdonderd worden en waarom we het zouden kunnen herhalen. Omdat elke politieke daad niet uit te leggen is los van de historische context moet ik beginnen met een stukje geschiedenis.

De islam is een grootse godsdienst, samen met de twee andere op Abraham teruggaande religies. De islam aanvaardt die laatste als echte en ware religies, vereert hun profeten en is tegenover hen altijd tolerant en vol respect geweest. Dankzij de morele en spirituele kracht van zijn diepste waarheden, was de islam snel in staat om miljoenen mensen in verschillende delen van de wereld te bekeren. De islam inspireerde zijn volgelingen tot een dermate grote ijver en gloed dat hun legers de onwaarschijnlijkste overwinningen optekenden, tot hij de tweede machtigste religie ter wereld werd. De christenen, die al lang dit succes benijden en zijn kracht vrezen, probeerden de islam te discrediteren en te ondermijnen door met zijn waarden te spotten, zijn profeten te beschimpen en hem met kruistochten te bekampen. De islam overleefde dat alles en bouwde grote rijken op, met het grote Ottomaanse rijk als laatste in de rij.

Met de opkomst van de moderne wereld begonnen Groot-Brittannië, Frankrijk en andere Europese landen aan de industrialisering. Gedreven door de honger naar macht en rijkdom waarop het kapitalisme en het imperialisme gebaseerd zijn, palmden ze grote delen van de wereld in en begonnen ze hun kolonies naar hun beeld om te vormen. Waar moslim samenlevingen hun religieuze principes verraadden, corrupt werden en degenereerden, waren het makkelijke prooien. Met hun betere bewapening, overrompelden de Britten en de Fransen het Ottomaanse rijk en deelden het op in kunstmatige onderdelen, installeerden er corrupte leiders, hielden ze zwak en verdeeld, en gebruikten hen om hun macht in stand te houden. Na de Tweede Wereldoorlog ontnamen ze de Palestijnen hun thuisland, maakten een groot stuk ervan over aan de joden en creëerden een woekerende bron van onrecht met de stichting van Israël. Moslim samenlevingen hebben altijd grote joodse gemeenschappen geherbergd, en hebben die beter beschermd dan in Europa het geval was. Maar de joden hun eigen staat geven ten koste van de Palestijnen, in het hart van de Arabische wereld, was provocatief en onrechtvaardig.

Toen de VS in de jaren vijftig de plaats gingen innemen van de verzwakte Europeanen, hebben ze dat project voortgezet en een meer subtiel eigen rijk gesticht. Onder het mom het Westen te verdedigen tegen de Sovjet dreiging, zetten ze op vele plaatsen in de wereld marionettenregimes op, vooral in moslim staten van wiens olie ze afhankelijk waren geworden voor hun welvaart. Ze trokken nog meer partij voor Israël dan de Europeanen hadden gedaan, gingen er een groot stuk van hun budget voor buitenlandse hulp aan schenken, bewapenden het land, moedigden het aan in zijn expansionistische ambities.

De val van de Sovjetunie gaf de VS de illusie van almacht en gooide alle remmen los op hun arrogantie. De hedendaagse VS zijn vastbesloten de wereld te amerikaniseren en elke samenleving te hervormen langs hun seculiere, kapitalistische, libertaire en consumeristische lijnen. Hun troepen bevinden zich in 120 verschillende landen en laten er de regeringen naar hun pijpen dansen. Ze controleren de belangrijke internationale economische en politieke organisaties en gebruiken ze om hun eigen belangen te dienen. Waar dat niet werkt, nemen ze hun toevlucht tot omkoping en chantage. En waar zelfs dat mislukt, treden ze unilateraal op zonder te kijken naar het internationaal recht of internationale instituties. Waar de huidige Republikeinse regering zonder te blozen uitkomt voor haar imperialistisch beleid, waren de regeringen van Clinton niet beter. Ze streefden hetzelfde beleid na, hoewel ze meer hun toevlucht namen tot politieke en economische druk dan tot de dreiging van militaire overmacht.

Het Amerikaanse imperium moet overal ter wereld bestreden worden, maar ik ben vooral betrokken in de bevrijding van moslim samenlevingen, niet alleen omdat ik daar deel van uitmaak, maar ook omdat ze de zwakste schakel vormen, en als ik daar slaag zal dat een voorbeeld scheppen en anderen inspireren. Mijn doel is vierledig. De Amerikanen uit de moslim samenlevingen wegwerken; Israël vernietigen als aparte joodse staat en een vrij Palestina oprichten waar joden als beschermde minderheid kunnen blijven leven; corrupte Amerikaanse vazallen uit moslim landen wegwerken en deze laatste hervormen volgens de ware islamitische beginselen; en tenslotte de vroegere glorie van de islam herstellen door de umma (2) te verenigen en de moslimwet herin te voeren in voormalige moslim landen zoals Palestina, Bukhara, Libanon, Pakistan, Bangladesh, Tsjaad, Eritrea, Somalië, de Filippijnen, Birma, Zuid-Jemen, Tasjkent en Andaluzië.

Geweld is het enige middel om die doeleinden te bereiken, omdat dit de enige taal is die de VS begrijpen. Ons geweld moet berusten op terreur omdat de slecht uitgeruste moslims de grote Amerikaanse strijdmacht nooit in een open strijd kunnen evenaren. Hoewel ons terroristisch geweld in de eerste plaats mikt op de ‘iconen van de Amerikaanse militaire en economische macht’, kunnen we niet zo kieskeurig te werk gaan dat we burgers uitsluiten. De VS hebben zelf nooit burgerslachtoffers gespaard in hun oorlogen tegen ons: bijna 500.000 Iraakse kinderen stierven onder de door hen opgedrongen sancties. De Amerikaanse burgers hebben zelf vrij hun regeringen gekozen, hun beleid meestal gesteund (of minstens niet massaal geprotesteerd of zich ervan gedistantieerd), en zijn rechtstreeks of onrechtstreeks medeplichtig aan de daden van hun regeringen.

Ik wil nog twee punten toevoegen.
Ten eerste: onze terreur is re-actief. Wij beantwoorden enkel het terroristische geweld van de VS. De Amerikanen stelen onze olie en onze rijkdom, vallen onze godsdienst aan, trappen op onze waardigheid, behandelen ons als pionnen op hun wereldschaakbord, en hebben het morele lef om ons terroristen te noemen waar we onszelf alleen maar verdedigen tegen hun terrorisme.

Ten tweede: ik maak een onderscheid tussen prijzenswaardig en laakbaar terrorisme. Tot de eerste soort behoort terrorisme om tirannie, externe dominantie, corrupte leiders en verraders te bestrijden. Terrorisme dat die kwalen oplegt of bestendigt, is de tweede soort. Mijn volgelingen doden niet als lafaards en streven geen eigen winstbejag na met hun acties. Ze geven hun eigen carrières, hun familie, zelfs hun eigen leven op en tonen met hun zelfoffer dat ze door de hoogste motieven geleid worden. Ons terrorisme is moreel en religieus, niet misdadig zoals onze westerse critici beweren. Onze gewetens zijn zuiver, en ik vertel mijn medemoslims dat het de individuele plicht van elke moslim is om Amerikanen en hun bondgenoten – burgers en militairen – te doden.

Uw Osama



Beste Osama,
(1 november 2003)

Terwijl ik naar je luisterde, broeder Osama, dacht ik sterk terug aan de gesprekken die ik had met mijn terroristische landgenoten, die begonnen in Londen in 1909, en die heel de tijd doorgingen tot bijna mijn sterfdatum. Net zoals bij hen, vind ik uw redenering pervers en uw verheerlijking van het geweld uitermate weerzinwekkend.

Of u het zelf beseft of niet: u denkt en spreekt zelf als een imperialist. U presenteert een uitgezuiverd portret van de islamitische geschiedenis. Elke overwinning, elk imperium brengt bloedvergieten met zich, verdrukking en onrecht, en het uwe vormt geen uitzondering. Moslim leiders vernietigden in India hindoe tempels, plunderden hindoe eigendommen en bekeerden grote massa’s door een combinatie van verlokkingen en dwang. Ze vernielden ook traditionele Afrikaanse culturen en sociale structuren en probeerden herinneringen aan hun eigen pre-islamitische geschiedenis weg te wissen. En hoewel ze christenen en joden wat beter behandelden, kregen die toch nooit gelijk burgerschap toegekend.

Omdat dat allemaal lang geleden gebeurd is, heeft het geen zin klaagzangen aan te heffen en schuldigen aan te wijzen, maar wel is het onze plicht om de volle waarheid van de geschiedenis onder ogen te zien en te besluiten dat we nooit meer in herhaling zullen vallen. U doet dat niet, en bent zelfs vastbesloten om de moslim wet te laten heropleven in de landen die u noemt. U valt het Europese imperialisme aan omdat dat het uwe beëindigde. En u valt de Amerikanen aan omdat zij u verhinderen om het te laten heropleven. Zelf een imperialist, heeft u het moreel recht niet om de imperialistische plannen van anderen aan te vallen.

U blijft doorgaan over de ware islamitische samenleving die u in volle glorie wil herstellen. Dat spreekt mij totaal niet aan, en de meeste van uw medemoslims evenmin. U wil een gecentraliseerde staat, een geïndustrialiseerde economie en nucleaire wapens combineren met een set van islamitische waarden en gebruiken. Dat is een onsamenhangende onderneming. Eenmaal geopteerd voor de moderne economische, politieke en andere instituties, kan je namelijk niet aan hun logica voorbij. U zou dan meer en meer als een westerse samenleving worden en meegezogen worden in een proces van globalisering, en dus het Amerikaanse rijk in, net wat u zegt niet te willen. Daarenboven kunnen die instituties niet in stand gehouden worden zonder een aangepaste cultuur te creëren, die de sociale, onderwijs- en andere instituties radicaal hervormt, wat net die religieuze en morele waarden ondermijnt die u zo koestert. U wil machtige moslim samenlevingen vormen die op kunnen tegen het Westen. Maar als u het werkelijk ernstig meent over de vorming van een goede samenleving, moet u stoppen met uzelf te meten met het Westen. In plaats daarvan zou u moeten uitgaan van de grote waarden van de islam, het verband leggen met de levensomstandigheden en aspiraties van uw volk, en westerse waarden en instituties assimileren om uw samenlevingen te verrijken.

U geeft toe dat er gedegenereerde moslim samenlevingen zijn, maar uw uitleg daarvoor is fout. Ze zijn gedegenereerd omdat ze statisch zijn, niet-egalitair, patriarchaal, afkerig van verandering, en wars van elke geest van wetenschappelijk onderzoek, van individuele vrijheid en van de capaciteit tot gezamenlijke actie en samenwerking. In dat opzicht hebben wij veel te leren van het Westen. Ikzelf was een dankbaar leerling van het Westen, ik leerde veel van de westerse liberale, christelijke en socialistische tradities, die ik nuttig kon integreren in de Indische manier van leven en denken. Een ruwe opdeling van de wereld in het Westen en het Oosten is niet handig, het homogeniseert en voorkomt een wederzijds vruchtbare dialoog.

Volgens u is het Westen spiritueel leeg en zijn haar burgers ongelovigen. Ook als het Westen inderdaad consumeristisch en militaristisch is, hebben veel van haar burgers een sterk sociaal geweten. Getuige daarvan de bekommernis voor de armen, de sociale welvaartstaat, het streven om een rechtvaardige samenleving te vormen en de eisen voor een wereldwijde rechtvaardigheid en humanitaire interventie. Voor vele mensen in het Westen betekent religie nog wel heel wat, en sommigen streven naar dialoog met en bevruchting door niet-christelijke religies. U bent fout waar u denkt dat de moslims het monopolie zouden hebben op spiritualiteit. Dat laatste slaat niet op hoe dikwijls iemand bidt, vast of de moskee bezoekt, maar wel op het dienen van medemensen en het beleven van de grote deugden van nederigheid, welwillendheid, verdraagzaamheid en universele liefde. Daar zie ik weinig blijken van bij u.

U schijnt te geloven dat de islam perfect is. Maar alle godsdiensten hebben waarheden en vergissingen. Daarenboven beweert u, Osama, de ware beginselen van de islam beter te kennen dan eender wie, en u duldt geen andere mening. U schakelt elke creatieve aanpassing uit van die principes in een wereld die intussen erg is gaan verschillen van degene waarin ze voor het eerst werden geformuleerd. En door ze door de islamstaat te laten opleggen aan zijn onderdanen, ontzegt u deze laatsten hun recht op vrijheid van godsdienst. Dat is net de beste manier om zowel uw religie als uw staat te corrumperen, en om de morele en spirituele groei van uw volk tot staan te brengen. Een waarlijk religieus persoon wil leven volgens de waarden en waarheden van zijn religie. Als de staat die aan hem moet opleggen, is het duidelijk dat die religie elke betekenis voor hem heeft verloren. Een op religie gebaseerd staatsbestel is heiligschennis, een belediging voor God en voor de menselijke ziel.

U stelt de Europeanen of de Amerikanen verantwoordelijk voor uw slechte situatie, en nooit de islam. Daarbij vergeet u de simpele regel dat een buitenstaander nooit een rechtstreekse of onrechtstreekse invloed kan hebben in een samenleving tenzij dat deze zelf rotte plekken vertoont, net zoals het menselijk lichaam niet ten ondergaat aan een ziekte als het niet zijn herstellende krachten verloren is. Stop ermee anderen te beschuldigen, concentreer uw energie op de heropbouw en de bezieling van uw samenlevingen door educatie en organisatie van de massa’s. U hebt gelijk waar u zegt dat vele moslim leiders corrupte marionetten zijn van buitenlandse grootmachten, doch u vergeet daarbij dat onze leiders geen buitenaardse wezens zijn, maar wel een uitvergrote versie van onszelf. Wij creëren hen, wij zijn verantwoordelijk voor wat zij doen en wat ze zijn. Osama, u hebt geen geduld, geen plan voor sociale heropleving, geen zin om de diepere oorzaken van het sociaal verval aan te pakken. U vertrouwt op een kleine aaneengesloten groep religieuze activisten om de samenleving te veranderen. Maar eens aan de macht zullen ook zij corrupt worden arrogant en dictatoriaal.

Naast de Amerikanen, valt u ook voortdurend de joden aan, u drukte meermaals niet enkel antizionistische maar ook beledigende antisemitische gevoelens uit. Ik kan niet zeggen hoezeer wij hierover van mening verschillen. Anders dan u, heb ik geleefd en gewerkt tussen joden, hun morele en intellectuele kwaliteiten kunnen bewonderen, ken ik hen en hun geschiedenis wèl. Sommigen behoorden in Zuid-Afrika tot mijn dichtste vrienden. Een van hen kocht de boerderij waar we een experiment opzetten van gemeenschapsleven. Ik noem de joden ‘de onaanraakbaren van het christendom’. Hoewel ze een integraal deel vormen van de judeo-christelijke traditie, zijn ze eeuwenlang door christenen gemeden en verbannen geweest, vernederd, de nazi-wreedheden vormden alleen maar het ergste hoogtepunt daarin.

Ik weet goed genoeg dat de slachtoffers van gisteren gemakkelijk de onderdrukkers van morgen worden, en hun ondergane leed kunnen misbruiken om brutale behandeling van anderen te verklaren of zelfs te legitimeren. Israël heeft zich de jongste jaren misdragen, daarin gesteund door de VS. Dat wangedrag moet aangepakt worden. Maar vergeet niet de invloed van het verleden op de joden. Achtervolgd door hun vreselijke historische herinneringen, voelen zich grondig onveilig, soms hebben ze het zelfs moeilijk om goedbedoelende buitenstaanders te vertrouwen. Nu ze eindelijk een thuis hebben, gedragen ze zich begrijpelijk possessief. Maar hun nieuwe thuis maakte de Palestijnen thuisloos en berokkende hen onnoemelijk lijden. We moeten middelen vinden om recht te doen aan beide volkeren.

Net zoals ik destijds voorstander was van een eengemaakt India, zou ik gebrand zijn op de oplossing van een binationale staat van joden en Arabieren. Maar ondanks al mijn pogingen om het tegen te houden, kwam het toen toch tot een splitsing van India. Ik aanvaardde dat, in de hoop dat eens de twee vechtende broers hun eigen aparte huizen in orde zouden hebben en hun vijandigheden zouden verbannen hebben uit hun systemen, ze zouden leren samenleven in vrede, of meer nog: hun diepere verbondenheid zouden herbeleven en dichter bij elkaar zouden komen. U, Osama, zou het bestaan van Israël moeten aanvaarden, het land het veiligheidsgevoel dat het nodig heeft moeten gunnen, en het land met geduld moeten helpen bewegen in de richting van de erkenning van de rechtvaardigheid van de Palestijnse kwestie. Maar zolang u hen bedreigt, maakt u Israëls inwoners bang en drijft u hen net in de armen van hun meest reactionaire en militaristische leiders. Verstandige Israëli’s weten goed genoeg dat ze moeten leven temidden van Arabische samenlevingen, en dat die laatsten niet voor eeuwig in verdeeldheid zullen blijven leven.

Tenslotte een woordje over uw terroristische methodes. Voor mij zijn die onaanvaardbaar, zowel om pragmatische als om morele redenen. Ze zijn niet in staat om de Amerikanen te verdrijven, die hun overmacht zullen gebruiken om je kampen en je netwerken te verpletteren, zoals ze dat reeds in Afghanistan en elders toonden. Daarbij storen ze zich niet aan het internationaal recht en zelfs aan hun eigen grondwettelijke regels; tegen een dermate vastbesloten vijand hebt u op die manier geen kans. En zelfs àls ze zouden vertrekken, dan kan u met uw middelen nog niet hun inheemse collaborateurs uitschakelen, laat staan de moslim samenlevingen nieuw leven inblazen. In de hele geschiedenis van het terrorisme is er niet één enkel voorbeeld waarbij ze een menselijke en gezonde samenleving konden creëren. Vandaag gebruikt u, Osama, terrorisme tegen de Amerikanen en moslim regeringen; morgen zal uw eigen bevolking datzelfde middel tegen u aanwenden en daarbij dezelfde rechtvaardigingsgronden aanvoeren. Wanneer zal die vicieuze cirkel stoppen?

Ik heb ook morele bezwaren. Het menselijk leven is heilig, het afnemen is bijgevolg kwaadaardig. Daarnaast: hoe diep een mens ook gevallen mag zijn, nooit is hij dermate gedegenereerd dat hij niet overwonnen of geneutraliseerd kan worden door georganiseerde morele druk. Mensen doen het kwade omdat ze in de greep zitten van kwade denkbeelden, gedreven zijn door haat, of door invloeden in hun bredere omgeving die hen ertoe brengen daden te stellen die ze in normale omstandigheden zelf zouden afkeuren. Met geweld kan je geen enkele van die factoren bestrijden.

Zoals ik zelf heb bewezen, is georganiseerd geweldloos verzet de enige morele en effectieve weg om het kwade te bestrijden. Zo doe je een beroep op het gevoel van gemeenschappelijke menselijkheid bij je tegenstrever, roep je zijn geweten wakker, verzeker je hem dat hij geen angst moet hebben gekwetst te worden, en mobiliseer je de krachten van de publieke opinie. Je wint er ook tijd door, om verhitte gemoederen te bedaren en de rede te laten spreken, je verheft beide partijen naar een hoger niveau van verstandhouding, je ontdekt wat beiden gemeenschappelijk delen, je vermijdt verkeerde polarisatie, en je kweekt geen blijvende bodem voor onderlinge haat.

Speel het spel niet mee van je tegenstander en trap niet in de val van de actie- en reactiespiraal. Neem zelf de last van zijn kwaad op je schouders, word zijn geweten en hervorm de context van het conflict. Dat noem ik de geneeskracht van de ziel, die het gif van de haat uitzuivert en morele energie opwekt bij de tegenstrever in dienst van een gemeenschappelijke zaak.

Neem de Palestijnen. Zij gebruiken geweld. Israël reageert met meer geweld. Het resultaat is toenemende wreedheden aan beide kanten. Bedenk eens wat er zou gebeuren mochten de Palestijnen mijn raad opvolgen. Ze zouden alle dreigementen tegen de Israëli’s opzijschuiven, hen erkennen als hun broeders, een beroep doen op hun gevoelen voor rechtvaardigheid en op hun eigen lange geschiedenis van vernederingen, en hen tot een beter inzicht brengen zowel in het lijden dat ze toebrengen aan de Palestijnen als in de schade die ze zichzelf en hun eigen samenleving toebrengen. Ze zouden goed georganiseerde campagnes van geweldloos verzet en burgerlijke ongehoorzaamheid kunnen opzetten om het onrecht aan te klagen en de Israëlische regering daarbij tot het uiterste op de proef kunnen stellen. Ik kan me niet voorstellen dat een Israëlische regering, zelfs niet die van Sharon, zou terugvallen op het doodschieten van ongewapende en vreedzame activisten terwijl de hele wereld toekijkt. Mocht ze daar toch toe overgaan, dan zou ze wereldwijde afkeuring oplopen, ook van de joden in de diaspora. En ze zou ook haar eigen volk verdelen. Ik ben er trouwens zeker van dat een aantal Israëlische soldaten hun bevelen zouden weigeren uit te voeren, wat sommigen nu al doen. In tegenstelling tot wat met de huidige golf van geweld plaatsgrijpt, zouden vreedzame protesten het voordeel hebben dat ze het Israëlische geweld elke rechtvaardigingsgrond ontnemen. Ze zouden het Palestijnse bewustzijn en moreel aanzien opvijzelen en de wereldopinie in hun voordeel mobiliseren.

U antwoordt misschien, zoals sommige van uw bondgenoten reeds deden, dat het voor ons, hindoes, gemakkelijk praten is over geweldloosheid, maar dat het botst met de islamitische tradities. Dat is onjuist. Hindoes hebben een lange traditie van geweld, en qua temperament zijn wij even gewelddadig als eender welk ander volk. Het was pas na een lange campagne en concrete voorbeelden van geslaagde geweldloze acties, dat ik de mensen destijds kon overtuigen zodat ze zich er achter schaarden. En wat de moslims betreft: u zou toch moeten weten dat ook jullie een lange geschiedenis kennen van geweldloos verzet. De ‘woeste’ Pathanen in de noordwestelijke grensprovincies van het huidige Pakistan hebben het enthousiast en met goed resultaat toegepast onder de leiding van mijn vriend Abdul Gaffar Khan. Geen enkele religie is van nature voor of tegen geweld. Het is aan de religieuze leiders, om hun geloof deugdelijk te interpreteren en hun volgelingen in de goede richting te leiden.

Liefdevolle groeten,
MK Gandhi



Beste Mahatma Gandhi,
(1 januari 2004)

Ik moet toegeven dat ik voorheen nooit inzag waarom ik uw geschriften zou moeten lezen of uw levensloop bestuderen. In moslim landen bent u niet even goed bekend als in het Westen, en alles wat ik wist was dat u een hindoe leider in India was, die onder de moslim bevolking geen aanhang had, en de Britten bestreed met passieve, nogal vrouwelijke middelen. Maar sommige punten uit uw antwoord op mijn brief waren interessant genoeg om meer over u te gaan lezen. Ik bekijk de situatie intussen enigszins anders, maar toch ben ik lang niet overtuigd.

U stelt uw ervaringen in India verkeerd voor, en zoals alle moralisten, past u ze toe op andere landen waar ze niet passen. De Britten hielden uw land niet bezet, en waren dus afhankelijk van lokale steun, hetgeen hen uiteraard aanzienlijke beperkingen oplegde. Het Britse volk stond ambivalent tegenover het Britse rijk, sommigen waren er tegen gekant. Zo kon u steeds terecht bij een sympathiserend deel binnen de Britse publieke opinie om uw eis tot onafhankelijkheid aan te kaarten. Toen u zover was dat u de Indische politieke scène domineerde, waren de Britten al door hun krachten heen. Eerst door de oorlog van '14-'18 en vervolgens door de Grote Depressie. De gebeurtenissen die tot WO II leidden en die oorlog zelf verzwakten hen nog verder. U verkeerde dus in een gunstige positie, tegenover een zwakke tegenstrever die noch de middelen noch de wil had om uw land verder te besturen. U mag ook niet vergeten dat u leefde in een tijdperk waarin er verschillende machtscentra waren, waarvan geen enkel – ook niet het Britse – de absolute overmacht had.

De historische context waarin ik moet opereren is totaal anders. Deze wordt gedomineerd door een enkele grootmacht met een wereldwijd bereik, die nog nageniet van de overwinning in de Koude Oorlog en nu meent dat ze kan doen wat ze maar wil. Haar economie drijft op een enorme honger naar winst en daarmee samenhangend op het streven om de hele wereld om te vormen tot een veilige afzetmarkt voor Amerikaanse producten. Haar politiek systeem wordt aangedreven door geld en egoïstische drukkingsgroepen, het zet meer mensen achter de tralies dan eender welk ander rijk land, heeft anderzijds een grotere massa armen dan andere rijke landen, het voerde meer oorlogen (illegale, openlijke, en deze gevoerd door derde partijen) – en toch beschouwen de VS hun overheidssysteem als het beste ter wereld en beweren ze zonder de minste gêne dat ze het recht en de plicht hebben om hun systeem te exporteren naar andere landen. Die nooit geziene combinatie van eigen groot gelijk, missionaire ingesteldheid, nationaal eigenbelang, morele blindheid en niets ontziende macht in een enkel land heeft de hele wereld radicaal veranderd. Uw ideeën, Mr. Gandhi, horen thuis in een wereld die dood is, en ze helpen geen moer voor wie vecht tegen het hedendaagse onrecht.

De Amerikanen moeten tot staan gebracht worden, in het belang van de wereldvrede, de stabiliteit en de rechtvaardigheid. Dat lukt niet met militaire macht alleen maar het vereist een superieure visie op de mens en de samenleving die uitgaat van de diepste noden van de menselijke ziel. Europa kan daar niet in slagen omdat het deel uitmaakt van diezelfde westerse beschaving en omdat het maar al te graag mee profiteert van de plunderingen van het Amerikaanse rijk. Alleen de islam levert een alternatief, met een project van een ware goede samenleving en de wil om die tot stand te brengen. De islam is gezegend met de benodigde rijkdom, getalsterkte, en langdurige historische ervaring in het bestuur van een multi-etnische en multireligieuze wereld. Daarom is het essentieel dat de moslim landen zich verenigen, atoomwapens verwerven, de controle overnemen over hun olierijkdom, en de wereld in een betere richting leiden. U noemt dat imperialisme. Ik begrijp uw angst en kan u verzekeren dat wij niet onze inzichten proberen op te dringen aan anderen, laat staan hun samenlevingen willen overnemen. Wij willen de islamitische beschaving herstellen in landen die ooit moslim landen waren, en we zijn er gerust in dat die morele en spirituele visie uiteindelijk zal zegevieren. De Koude Oorlog bestond uit de botsing tussen de twee materialistische ideologieën van het kapitalisme en het communisme. De islam biedt een hoger alternatief voor beide, de toekomst behoort ons toe.

U bent het die deze moderne tijden verwerpt, niet ik. De moderne wereld is er en gaat niet meer weg, heeft veel voordelen, en al wie er wil uitstappen veroordeelt zichzelf tot machteloosheid. Ik streef geen alternatief voor het modernisme na, zoals u dat doet, maar wel een ander modernisme, een samenleving die gebouwd is op moderne technologie, ten dienste van de islam. Ik wil atoomwapens, een moderne staat, industrialisering enzovoort, zonder dat alles blijft mijn volk afhankelijk van het Westen. Maar ik wil niet die moderne seculiere, egalitaire en libertaire cultuur met al haar typische kwalen: atheïsme, foute gender rollenpatronen, promiscuïteit, homoseksualiteit, egoïsme, consumerisme enz. Een culturele synthese die het modernisme een islamitische ziel geeft, die realiseerbaar is en de strijd waard is.

In tegenstelling tot u, beschouw ik geweld niet als van nature uit kwaadaardig. Ik weeg het af volgens zijn doelstellingen en zijn kansen om die te bereiken. Uw geweldloze strijd werd de hele tijd overschaduwd door terroristische acties, die de Britten afschrikten en verzwakten, en die evenveel krediet verdienen met betrekking tot de Indische onafhankelijkheid als uw geweldloosheid. Elke strijdwijze vereist bepaalde omstandigheden om te kunnen slagen. De geweldloze strijd veronderstelt een fatsoenlijke tegenstrever, de vrijheid om te protesteren, en redelijk onpartijdige media. U beschikte over alle drie die voorwaarden. Ik niet. Wij hebben niet diezelfde burgerlijke vrijheden die u genoot. Mochten wij onze toevlucht nemen tot geweldloze protesten, dan zouden de Amerikanen snel in onze rangen infiltreren, verdeling zaaien, valse geruchten verspreiden en zo nodig ons met de harde hand neerslaan. En vervolgens de gedweeë media misbruiken om de publieke opinie wereldwijd in hun voordeel te manipuleren.

Wil u nog verder bewijs, kijk dan naar de wijze waarop de Amerikanen en de Britten al die tijd – nu nog steeds – de recente oorlog in Irak verantwoorden. Ze hebben plechtig verklaard dat ze onweerlegbare bewijzen hadden van de Iraakse massavernietigingswapens, maar die zijn nooit gevonden. Wapeninspecteur Hans Blix werd beschimpt als hij bezwaar durfde maken. Rapporten van de Britse en Amerikaanse geheime diensten werden door politici bewust verdraaid. Na al die tijd mogen we nog altijd niet weten hoeveel burgers officieel het slachtoffer werden in de oorlog. Militaire slachtoffers onder de Irakezen zijn van nog minder belang, alsof een Iraaks leven waardeloos is. Over de dagelijkse oorlogsmisdaden tegen Iraakse burgers horen we bitter weinig, over veroordelingen voor dergelijke feiten nog minder. In die omstandigheden is er geen enkele kans op succes voor geweldloze protesten. De wereld zou zelfs nooit te weten komen welke wreedheden en vernederingen ons aangedaan zouden worden, laat staan dat de wereldwijde publieke opinie druk zou uitoefenen. Uzelf, Mr. Gandhi, kon niet antwoorden toen Martin Buber u vroeg welke raad u had willen geven aan de joodse slachtoffers in de concentratiekampen van Hitler. Het is zoals hij zei: waar geen getuigen zijn, is er geen martelaarschap, alleen een nutteloze verspilling van mensenlevens.

De islam neemt een welwillender houding aan tegenover geweld en bestraffing dan het hindoeïsme, en zal het onder bepaalde omstandigheden zelfs voorschrijven. De profeet zelf paste het gebruik van geweld toe, en dat deden ook zijn volgelingen en andere grote religieuze en politieke moslim leiders. Mocht ik zelf voor geweldloosheid pleiten, dan zou ik niet aanvaard worden door mijn medemoslims. De Pathaanse volgelingen van Abdul Gaffar Khan gebruikten die methode alleen tijdelijk, en gaven daarna de voorkeur aan geweld. Ik zie geen ander middel om aan de macht van de Amerikanen te raken.

Het is met geweld dat wij in Afghanistan de Sovjets hebben buitengekregen. Amerika begreep het en leverde ons toen alle hulp die we nodig hadden. En net daarom zijn ze nu zo bang dat dezelfde middelen nu tegen hen gebruikt worden. Ik zei het al meermaals: de strijd tegen de Sovjets was voor mij en mijn volgelingen een diepgaand ‘spiritueel experiment’, een beslissend keerpunt in mijn denken. Het vervulde ons met een groot zelfvertrouwen, verbreedde onze politieke horizon, hielp ons met de uitbouw van een wereldwijd netwerk en stelde ons in staat om het enge vooral etnisch Arabische nationalisme te doorbreken naar de visie van een brede islamitische eenheid. Ik houd liever vast aan de strijdwijze die mij en mijn volgelingen succes opleverde, dan de uwe uit te proberen. U blijft maar zeggen dat ik me niet mag verlagen tot het niveau van mijn tegenstrever en moet handelen in functie van hogere principes. Waarom? Als de ander mij slaat, sla ik terug. Doen ze mijn volk pijn, dan doe ik hetzelfde terug. Waarom zou ik het lijden ondergaan door mijn belager te helpen verlossen? Ik ben een volgeling van Profeet Muhammad, niet van Jezus Christus.

Uw Osama



Beste Osama,
(30 januari 2004)

U gaat uit van de volgende veronderstellingen. Eén: de Amerikanen zijn bezig met een imperialistisch project om de wereld te overheersen. Twee: de moslim samenlevingen zouden hervormd moeten worden op basis van de ware principes van de islam. Drie: dat kan niet zonder de Amerikanen buiten te gooien uit uw landen en hun inheemse collaborateurs af te zetten. Vier: alleen terroristisch geweld kan die doelstellingen bereiken.

Wat betreft het eerste: u maakt een foutieve veralgemening over de Amerikanen. Sommige groepen passen in uw beschrijving, andere niet. Vele Amerikanen zijn erg verontrust en zeer boos over wat hun regering in hun naam uitspookt. Ze protesteren tegen de huidige oorlog in Irak. Anderen staan achter de huidige regering uit angst na wat op 11 september gebeurd is. Hun geloof in de eigen onkwetsbaarheid tegen buitenlandse aanvallers is geschokt, en ze vrezen nog meer van dat. Bush vertelt hen dat zijn wereldwijde oorlog tegen het terrorisme hen beveiligt tegen wat ze zo vrezen, dus scharen ze zich achter hem. Zolang u voort dezelfde taal blijft spreken, versterkt u juist hun paranoia en tegelijk het beleid van Bush. Had u de taal van de vrede gesproken en voeling gezocht bij de progressieve krachten in de VS, dan zou u meer kans op slagen hebben gehad.

Voor het tweede argument: ik kan niet zeggen hoe oneens ik het ben. Alle huidige en vroegere feiten bevestigen mijn visie dat de identificatie van staat en godsdienst beide corrumpeert. Godsdienst verdient een plaats in het openbaar leven en vormt een belangrijke bron van engagementen en motivaties. Maar dat is iets heel anders dan zeggen dat de staat moet gebaseerd zijn op religieuze principes, ze moet opleggen, of er door moet geleid worden. De staat steunt op dwang, religie steunt op vrijheid, en beide gaan eenvoudigweg niet samen. In uw geval is de toestand nog erger door het feit dat u niet een open, tolerant en dynamisch beeld van religie hanteert, maar een statisch, eigengereid en dogmatisch beeld. Dit brengt u bij een enge politiek-religieuze partij die alle domeinen van het individuele en sociale leven superviseert, de beste manier om godsdienst kapot te maken, een terroristenstaat te creëren, en menselijke wezens tot zielloze automaten te reduceren. Leerde u dan niets van de rampzalige ervaring in Iran en in uw eigen ‘land van de twee heilige moskeeën’, zoals u Saoedi-Arabië noemt – twee landen die beide de noodzaak beginnen aan te voelen van een scheiding tussen staat en religie?

Uw derde propositie is slechts gedeeltelijk juist. Na onze vorige correspondentie ging ik me wat meer verdiepen in de geschiedenis van de Amerikaanse bemoeienissen in moslim landen. Ik begrijp nu beter uw visie dat er in uw samenleving geen belangrijke veranderingen mogelijk zijn zonder die Amerikaanse invloed een halt toe te roepen. Maar hen fysiek verwijderen betekent nog niet dat u alle Amerikaanse waarden en levensinzichten kunt verbannen, indien uw volk er door gefascineerd blijft. Ideeën kan u alleen met ideeën bestrijden, en daartoe is een duidelijk ontwikkeld alternatief nodig. Bovendien: zolang als uw samenleving diep verdeeld blijft, onrechtvaardig, en verstoken van elk greintje vrijheid en cohesie, zal zij te zwak blijven om weerstand te bieden aan buitenlandse manipulatie en dominantie. Terroristische aanvallen op buitenlanders of op hun vertegenwoordigers bezorgen u misschien een gevoel van opgetogenheid en strelen uw ego, maar ze bereiken niets dat blijft. U moet een kader uitbouwen van hervormers en activisten, gaan werken onder de massa’s, ruimte voor verstandige protestacties creëren en een brede basisbeweging uitbouwen die in staat is om uw samenleving te hervormen. Pas als uw samenleving zich kan ontwikkelen naar een collectief gevoel van een eigen identiteit en van onafhankelijkheid, zal Amerika niet meer in staat zijn om haar te overheersen.

Tenslotte maakt u toch een serieuze fout door de geweldloosheid te verwerpen. Door de wreedheid in de zuidelijke staten met geweldloosheid te trotseren, kon Martin Luther King de burgerrechten van de zwarte Amerikanen laten erkennen, en dat schonk hen een gevoel van trots en zelfvertrouwen.
Ook de Iraniërs gebruikten de geweldloze strijd met succes tegen de sjah. Hoe meer onschuldige manifestanten zijn troepen doodden, des te sneller stuikte zijn regime in elkaar, met zelfs een deel van het leger dat deserteerde.
U stelt dat ook mijn eigen landgenoten geweld gebruikten en dat ik dat toen goedkeurde. Inderdaad namen sommigen hun toevlucht tot geweld toen ze tot het uiterste gedreven werden. Ik heb toen gezegd dat het begrijpelijk was, maar ik ben het blijven veroordelen, ik heb gevast als boetedoening en zelfs verontschuldigingen aangeboden aan de koloniale heersers. Het gedogen van alleenstaande daden van geweld is één zaak, geweld verheffen tot het centrale principe van je strijd is iets totaal anders.

Terecht wijst u erop dat martelaarschap getuigen nodig heeft en dat de rol van de media cruciaal is om te slagen. Bepaalde media zijn bevooroordeeld en maar al te gewillig jegens hun regeringen. Andere juist niet. En er is geen enkele reden om niet met eigen publicaties uw strijd en inzichten toe te lichten zoals ik dat destijds deed en zoals Al-Jazeera dat doet. Overschat ook de macht van de media niet in pluralistische samenlevingen. Zij kunnen uiteindelijk geweldloze protesten ook niet totaal negeren, want dan raken ze zelf in diskrediet. De man en vrouw in de straat weet trouwens goed genoeg dat de media dikwijls bevooroordeeld zijn, en schatten dat verstandig in. Anders zou de grootschalige tegenstand tegen de oorlog in Irak in bijvoorbeeld Groot-Brittannië onverklaarbaar zijn. Ik ga zelfs zover te zeggen dat u, door de macht van de media te overdrijven, in de val trapt die uw tegenstrevers opzetten. Als uw zaak terecht is en op een vreedzame en humane wijze wordt nagestreefd, trekt ze vanzelf de aandacht. Ik spreek uit ervaring.

Ook als u niet gelooft in de geweldloosheid, zou u toch moeten inzien dat uw methoden kolossale schade hebben berokkend aan uw volk: u hebt een grootse godsdienst te schande gemaakt. Miljoenen mensen associëren nu onbewust islam met geweld en vernieling. U hebt ook de umma diep verdeeld, uw volgelingen blootgesteld aan foltering en vernedering, en het leven van vele onschuldige moslims in de diaspora tot een hel gemaakt. U gaf de regering Bush een alibi om buitensporig geweld uit te oefenen en wereldwijd hun wil op te leggen. Het wordt tijd om volwassen te worden en uw infantiele obsessie voor dood en destructie los te laten, uw messiaanse ijver op te geven, en een beetje nederigheid en gezond verstand aan de dag te leggen. Maar mijn geloof legt me op om te blijven geloven in elk menselijk wezen, zelfs in u.

Beste groeten,
MK Gandhi

(1)
Deze dialoog is verschenen in Prospect Magazine, April 2004. http://www.prospect-magazine.co.uk
Zie http://www.britac.ac.uk/fellowship/fellows/2003/parekh_b.html

Bhikhu Parekh, de auteur van deze dialoog, is hoogleraar in de economie en politieke filosofie aan de London School of Economics. Hij schreef drie boeken over Gandhi en zit namens de Labour-partij in het Britse Hogerhuis.
Vertaling: Peter Jochems
Reageren

Meer van Frank