Electronische stemmachines ? Niet doen !

Op zeven maart aanstaande gaat Nederland naar de stembus en zal hierbij massaal gebruikmaken van electronische stemmachines. DaanSpeak interviewt stemmachine-expert Peter Knoppers van de Technische Universiteit Delft: 'Ik denk dat we in de situatie zijn dat men nog niet ontdekt heeft hoe kwetsbaar we zijn. Dat blind vertrouwen, dat moet een keer fout lopen. Het kan nog jaren duren, maar dat gaat een keer gebeuren.' Knoppers stelde een tekst samen die je kunt overhandigen aan de voorzitter van het stembureau.

Uit de DaanSpeak-serie over electronisch stemmen blijkt dat dit stemsysteem nog niet betrouwbaar is. Tal van experts die in de serie worden geciteerd, bevestigen dit. Zij worden hierbij ondersteund door de praktijk in de Verenigde Staten waar wetenschappelijk onderzoek aantoont dat er mogelijk met de stemmen is gerommeld bij de presidentsverkiezingen van 2004. De gemeente Amsterdam gaat nu ook over op het electronisch stemmen en presenteert een reclamesportje [WMV]: 'Op dinsdag zeven maart is het zover. Dan kiezen we in Amsterdam een nieuwe gemeenteraad en een nieuwe deelraad. En voor het eerst doen we dat niet meer met het rode potlood, maar inderdaad met de vinger. Want stemmen gaat veel makkelijker en sneller met de vinger.

Elektronisch stemmen, makkelijk voor iedereen.' 'Makkelijk voor iedereen' is al net zo'n fantasieuitspraak als 'De Euro wordt van ons allemaal'. De Euro bleek vooral van de banken en electronisch stemmen is vooral handig voor de bewaarders van het stemproces. Probleem is dat het niet slechts handig is, maar ook volkomen ondoorzichtig en fraudegevoelig.

Electronisch stemmen tast fundament democratie aan
De burger staat centraal in het democratische stelsel. Zijn belangrijkste machtsmiddel is het uitbrengen van zijn stem. Dientengevolge zal met de uitgebrachte stemmen uitermate zorgvuldig moeten worden omgesprongen. Essentieel is dat het stemproces zo vrij als mogelijk wordt gemaakt van fraude, het zo transparant mogelijk is en kan worden gecontroleerd. Dit hebben we in Nederland weten te bereiken, maar dat is niet vanzelf gegaan; eeuwen van ongelijkheid en strijd gingen hieraan vooraf. Met de medeling van een reclamespotje van dertig seconden wordt dit fundament van onze democratie afgeschaft. Dus nu is het zo dat het hoogste goed binnen een democratie op de meest ondoorzichtige, fraudegevoelige manier wordt behandeld. Dit werpt zo'n groot gewicht in de schaal dat het onmogelijk lijkt een tegenwicht te bieden. Toch gebeurt dit nu en wat dat is, is ronduit teleurstellend; als tegenwicht wordt ingebracht dat het 'makkelijker en sneller' is, zogenaamd voor iedereen, maar in feite alleen voor hen die het proces begeleiden. De balans is volledig zoek.

Electronisch stemmen: gelijke kosten, toenemende kwetsbaarheid
Anne-Marie Oostveen is een proefschrift over het onderwerp electronisch stemmen aan het afronden. In een artikel [PDF] in Het Parool schrijft zij dat de kosten bij deze vorm van stemmen niet omlaag gaan terwijl de kwetsbaarheid toeneemt. Ook schrijft zij over de plannen van minister Remkens die graag wil dat we via het internet gaan stemmen. Is het in Amsterdam bij de aanstaande verkiezingen al zo dat de stemmachines met modems werken en hun waardevolle inhoud via de open lucht verplaatsen, een nog groter gevaar vormt het stemmen via internet. Hierover schreven we twee jaar geleden een artikel met de kop Onderzoekers: Stemmen via internet nog te fraudegevoelig. Oostveen: 'Ten eerste is de kwetsbaarheid van internetstemmen nog groter dan bij de stemcomputer. [...] Ten tweede is er de kwestie van de privacy. [...]

Samenvattend, een goed systeem moet in elk geval voldoen aan de volgende eisen: betrouwbaar, veilig, geheim, controleerbaar en voor iedereen even toegankelijk. De stemcomputer en internetstemmen voldoen niet aan deze eisen. De kosten nemen eerder toe dan af, de kwestbaarheid neemt toe, en het is onmogelijk te controleren of de verkiezing eerlijk en geheim verloopt en of de uitkomst correct is. Waarom blijven we (in elk geval voorlopig) niet gewoon stemmen met het vertrouwde rode potlood? De computer is namelijk niet altijd de oplossing - zeker niet wanneer er eigenlijk geen probleem is.'

DaanSpeak interviewt expert stemmachines Peter Knoppers
In een eerder interview met DaanSpeak voor een overzichtsartikel over het electronisch stemmen zei Knoppers: 'Blind vertrouwen heb je nodig en dat is onacceptabel. Als ooit duidelijk wordt dat met de machines is gefraudeerd, dan zijn de rapen gaar. Dat heeft dat gevolgen voor iedereen die nu verkozen is.' Inmiddels zijn we bijna twee jaar verder, wordt in Amsterdam gestemd met machines die een modem bevatten en pleit de minister voor internetstemmen.

DaanSpeak: 'Ik heb aan de lijn Peter Knoppers, Ir. elektrotechniek aan de Technische Universiteit Delft. U heeft een artikel geschreven Stemmachines? Niet doen! Vanwaar dit artikel?

Peter Knoppers: 'Ik maak me een beetje zorgen over hoe makkelijk mensen vertrouwen hebben in machines die ze totaal niet kunnen controleren. En dat is met name het geval met de stemmachines. Die zijn oncontroleerbaar. [...] Ik denk dat we in de situatie zijn dat men nog niet ontdekt heeft hoe kwetsbaar we zijn. Dat blind vertrouwen, dat moet een keer fout lopen. Het kan nog jaren duren, maar dat gaat een keer gebeuren.'

DaanSpeak: Is er echt sprake van blind vertrouwen?
Peter Knoppers: 'Ja, want we kunnen niet zien of die machine doet wat-ie van binnen zegt.'

Daanspeak: We drukken op de knop, onze stem verdwijnt in Cyberspace, maar hoe weten we of die bij de juiste kandidaat terecht komt?

Peter Knoppers: 'Dat weten we niet. Ik neem aan dat er elementaire tests worden gedaan, maar een echte controlemogelijkheid is er niet. [...] De software is geheim, die is eigendom van de fabrikant. We mogen niet zien hoe het wordt geacht te werken. [...] Met een papieren stembiljet heb je altijd de mogelijkheid om het nog eens opnieuw te gaan tellen. Iedere kiezer kan met eigen ogen zien dat hij zijn eigen stembiljet in die bus heeft laten verdwijnen en als hij echt fanatiek is kan hij de hele dag erbij blijven posten en aan het eind van de dag wordt die stembus geleegd en wordt die getoond aan het publiek en wordt er geteld. Het moet toch wel een ontzettend knappe goochelaar zijn die een serieuze verzameling stembiljetten wegmoffelt en er andere voor in de plaats neerlegt.'

DaanSpeak: We leven in een net land. Moeten we ons wel zorgen maken voor fraude op kleine of grote schaal?

Peter Knoppers: 'Ik denk niet dat we in Nederland zo heilig zijn dat he hier niet kan gebeuren. Het aantal fabrikanten dat in Nederland stemmachines maakt is maar twee of drie, in Amerika is het ook maar vier of vijf en ik vind dat we voor zoiets essentieels als onze democratie, onze verkiezingen, niet blind moeten vertrouwen op een paar fabrikanten van stemmachines. We moeten een controleerbaar systeem hebben en dat kan als er een 'paper trail' is. Dan moet de machine een printer hebben met een kaartje dat de kiezer controleert zodat je het kunt het natellen.'

DaanSpeak: Is er iets dat wij kunnen doen bij de aankomende verkiezingen op zeven maart?

Peter Knoppers: 'We kunnen in ieder geval aangeven in het stembureau dat we geen vertrouwen hebben in deze stemmachines en dat we vinden dat we moeten kunnen controleren of deze verkiezing correct verloopt, en dat lukt niet met deze machines. Wat ik een paar jaar geleden heb gedaan, is een briefje overhandigd aan het stembureau waarin ik verklaar dat ik niet heb kunnen constateren dat de machine mijn stem correct heeft geregistreerd en ook dat ik niet kan zien of de machine mijn stem straks correct gaat tellen.

Overhandig deze verklaring bij het stemmen
Over de vraag of je eigenlijk nog wel moet gaan stemmen, kun je lang nadenken; volg het denkproces van DaanSpeak. Als je aanstaande dinsdag gaat stemmen, kun je onderstaande door Knoppers opgestelde verklaring aan de voorzitter van het stembureau overhandigen. Uiteraard kun je ook andere personen of instanties de tekst doen toekomen of de tekst nog scherper stellen:
'Bij papieren stembiljetten kan ik zelf zorgen dat mijn biljet in de stembus valt en na het sluiten van de stemming kan ik zien dat alle biljetten die in de bus zitten geteld worden. Bij deze stemmachine kan ik niet zien dat mijn stem correct in het geheugen wordt geschreven en daar blijft staan totdat er geteld wordt. Ik ben er daarom niet gerust op dat mijn stem correct in de uitslag zal meetellen.'