Bush dreigt als nachtkaars uit te gaan

Het Witte Huis bereidt zich voor op nog een bittere oorlog - een politieke. Als de Democraten, zoals wordt verwacht, met de winst gaan strijken bij de congresverkiezingen op 7 november, dreigt het presidentschap van George Bush als een nachtkaars uit te gaan.

Voor Bush, die de afgelopen zes jaar bijna steeds te maken had met een toegeeflijk Republikeins Congres, wordt alles anders bij een Democratische overwinning. Het verlies van de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden en/of de Senaat kan van hem een zogenoemde lame duck maken: zijn politieke manoeuvreerruimte zal dan zeer beperkt zijn. De Democraten moeten vijftien zetels winnen in het Huis en zes in de Senaat voor de meerderheid.

"Als hij een van de kamers verliest, begint president Bush ernstig gewond aan zijn laatste twee jaar", meent voormalig Witte Huis-adviseur David Gergen. "Hij zal de macht hebben om nee te zeggen tegen Democratische wetsvoorstellen, maar hij zal niet de macht hebben om zijn eigen wetgeving er door te drukken."

Bij een Democratische overwinning is de politieke agenda van Bush ten dode opgeschreven. Bovendien dreigt voor de regering-Bush dan een reeks congres-onderzoeken en over bijna elk voorstel zal in het Congres bitter gestreden worden. De Democraten hebben beloofd om, als ze de kans krijgen, het minimumloon te verhogen en de Amerikaanse rol in Irak terug te dringen.

Ook binnen de eigen gelederen kan Bush de komende tijd meer weerstand verwachten. Republikeinse presidentskandidaten pogen zichzelf in de best mogelijke uitgangspositie te manoeuvreren door afstand te nemen van de impopulaire president en met name van 'zijn' oorlog in Irak. Onenigheden binnen de Republikeinse partij over de wijze waarop de oorlog in Irak geleid moet worden, zijn recentelijk aan de oppervlakte gekomen.

Journalist Bob Woodward tekende de volgende uitspraak op uit de mond van Bush: "Zelfs als alleen mijn vrouw en mijn hond mij nog steunen, blijf ik in Irak." Een Democratische overwinning volgende maand brengt dat moment een stuk dichterbij. Dat dit geen democratische uitspraak is hoef ik er eigenlijk niet bij te vertellen, toch?

Het komt vaak voor dat de partij van de president de tussentijdse verkiezingen verliest. De vorige tussentijdse verkiezingen, in 2002, waren een uitzondering: toen wonnen de Republikeinen. De Democraten hopen op een herhaling van de verkiezingen van 1994, maar dan met hun eigen partij in de glansrol; in dat jaar boekten de Republikeinen een klinkende overwinning. Met de Democraat Bill Clinton in het Witte Huis verkregen zij, onder leiding van Newt Gingrich, de meerderheid in zowel het Huis als de Senaat. Het was een zware klap voor Clinton, die begin 1995 - veelzeggend genoeg - tegen verslaggevers volhield dat 'de president relevant is'.

Spoedig kwam Clinton erachter hoe hij zijn invloed kon vergroten. Hij nam Republikeinse standpunten over, zoals beperking van sociale uitkeringen, en repte veel over het algemeen belang. In 1996 werd Clinton zonder moeite herkozen. Doug Schoen, Clintons voormalige opiniepeiler, betwijfelt of Bush tot hetzelfde in staat is. Bush heeft sinds de aanslagen van 11 september 2001 'vanaf rechts' geregeerd. "Er is zoveel bitterheid en verdeeldheid. Het wordt voor hem moeilijker dan voor Clinton", zegt Schoen.

Als de Democraten winnen, komt een aantal van de scherpste Bush-critici in machtige posities terecht. De Democratische leidster in het Huis, Nancy Pelosi, wordt waarschijnlijk Huis-voorzitter. Congreslid Charles Rangel, een Democraat die de geplande belastingverlagingen van Bush bestrijdt, wordt voorzitter van de congrescommissie voor belastingwetgeving. Een van de felste critici van Bush, de Democratische leider in de Senaat Harry Reid, wordt waarschijnlijk de belangrijkste senator.

Hoewel de handen van Bush bij een Democratische overwinning op binnenlands beleid praktisch gebonden zullen zijn, meent politicologieprofessor Stephen Wayne van Georgetown University dat hij in die situatie meer kansen heeft om een uitweg uit het Iraakse moeras te vinden. "Als hij een gematigder koers in Irak kiest, dan zullen de Democraten reageren met: 'Dat hebben we altijd al gezegd' en de Republikeinen met: 'Dank je wel.'