verslag seminar 'Recalling RFID'
Het wordt al gebruikt in reisdocumenten, personeelspassen, huisdieren, kledingzaken, bibliotheken, zwembaden, pretparken en gevangenissen... en toch weten maar weinig Nederlanders wat RFID is. Met het seminar 'Recalling RFID' in De Balie op 19 en 20 oktober, wilden de organisatoren de aandacht vestigen op deze 'onzichtbare' technologie.
Zeventig procent van de Nederlanders weet niet wat RFID is als we de uitkomsten van het onderzoek van het Rathenau Instituut, het ECP en de Consumentenbond mogen geloven. Uit dit zelfde onderzoek blijkt ook dat veel Nederlanders die na 26 augustus een paspoort hebben aangevraagd niet weten dat dit een chip bevat. In dat zelfde onderzoek staat echter ook dat een meerderheid van de Nederlanders het goed vindt dat digitale vingerafdrukken en foto's uit het nieuwe RFID paspoort worden gebruikt voor opsporingsdoeleinden. De vraag is echter wat deze conclusies waard zijn als veel mensen niet weten wat RFID precies is. In elk geval stelde Christian van het Hof van het Rathenau Instituut op het seminar nog eens dat er helderheid moet komen over het gebruik van RFID in de opsporing. Dit geldt niet alleen voor de centrale opslag van biometrische gegevens uit het RFID paspoort maar ook wat betreft het gebruik de reisgegevens van de OV chipkaart. Het Rathenau instituut adviseert het ministerie van Justitie ook onderzoek te doen naar de effectiviteit van RFID als opsporingsmiddel.
Creatief gebruik en beveiliging
RFID chips kunnen leiden tot creatieve combinaties tussen de gewone en de virtuele wereld zoals Rafi Haladjian, oprichter van Violet company liet zien. Zijn digitale konijntje kon door even aan een boekje met RFID chip te snuffelen een sprookje voorlezen. Voor meer politiek geëngageerde toehoorders die RFID plaatsen in een brede maatschappelijke context waren vooral de bijdragen van Melanie Rieback, Stephan Engberg en Katherine Albrecht interessant. Rieback, Vrije Universiteit Amsterdam, ontwikkelt een RFID Guardian. Dat is een draagbaar apparaatje dat het onbevoegd uitlezen van RFI-tags tegengaat. Het is een soort 'firewall' die per tag het signaal kan versleutelen, zodat het onleesbaar is voor onbevoegden maar wel kan worden uitgelezen door gewenste ontvangers. Binnen een straal van een meter kan de Guardian RFID-tags afschermen en kan in mobiele telefoons of laptops worden ingebouwd. Het kan ook als decoder gebruikt worden om de versleutelde informatie te lezen.
De positie van de burger en consument
Stephan Engberg (Priway/Copenhagen Business School) begon met een statement dat biometrie een grote bedreiging is voor de democratie en dat niet alleen vanwege de verstoring van de balans tussen controleur en gecontroleerde. Hij is van mening dat er een verandering moet komen van het veiligheidsparadigma: anonimiteit versus identificatie. "We willen natuurlijk geen anonieme wereld waarin criminelen kunnen doen wat ze willen maar identificatie helpt niet want er is altijd het risico dat de een of andere vorm van identificatie wordt gebruikt voor criminele doeleinden." In een virtuele omgeving is het niet altijd nodig om bekend te maken wie je bent maar wat je bent. Wie je bent zegt niet zoveel, het is vooral belangrijk te weten wat je bedoelingen zijn. Engberg pleit voor een systeem waarin er meer balans is in de beveiliging en waarin de burger/consument de controle houdt over zijn gegevens. Uit veiligheidsoogpunt is het bovendien niet verstandig slechts op een stap te vertrouwen bijvoorbeeld op biometrie wat volgens Engberg de meest onveilige methode is die er bestaat. Ook RFID is niet veilig genoeg om als identificatiemiddel te gebruiken. Een RFID is slechts een computer en om die te beveiligen en controle te houden over onze gegevens hebben we een 'firewall' nodig, ook als er gegevens uitgewisseld worden. De visie van Engberg kan gezien worden als typerend voor de Scandinavische landen waar de maatschappij transparanter is dan in de rest van Europa en waar bovendien een algemene identificatieplicht als bevoegdheid voor de politie ontbreekt. Nederland dat eenzijdig inzet op identificatie en het preactief verzamelen van digitale sporen zou daarvan nog veel kunnen leren.
Spychips, het einde van de privacy
Het hoogtepunt was natuurlijk de presentatie van Katherine Albrecht (CASPIAN – Consumers Against Supermarket Privacy Invasion And Numbering) die met het boek Spychips de aandacht vestigde op de grote gevaren van RFID. In een wereld waarin alle producten met een RFID-tag met een specifiek nummer gemerkt zijn die worden gekoppeld aan klantenkaarten en credit cards wordt het heel eenvoudig mensen te volgen en inzicht te krijgen in hun interesse en bestedingspatroon en dat is volgens Albrecht ook de bedoeling. Door tags in kledingstukken die mensen dragen kunnen mensen van minuut tot minuut gevolgd worden en wat te denken van vuilnisemmers met daarin afval gemerkt met RFID tags. Zo'n emmer hoeft maar even gescand te worden om inzicht te krijgen in het huishoudbudget en bestedingspatroon. En als bankbiljetten een chip krijgen zouden onbekenden zomaar de inhoud van je portemonaie kunnen scannen. Hier ligt niet alleen het gevaar van een totale Big Brother-maatschappij op de loer maar ook van de georganiseerde misdaad die misbruik maakt van dit soort technologie. De VS heeft geen privacyrichtlijnen en wetten zoals Europa. Privacybescherming is in de VS geen zaak van bureaucraten maar van de mensen zelf en Albrecht voegt de daad bij het woord. Zij verbaast zich over het vertrouwen wat Europese burgers in hun regering hebben. "De VS heeft wetgeving van uw land geweld aangedaan door het opvragen van passagiersgegevens. De VS willen niet alleen Big Brother spelen in eigen land maar in de hele wereld. U mag uw eigen regering dan wel vertrouwen maar wees zeer, zeer voorzichtig ten aanzien van mijn regering."
Albrecht waarschuwt ook tegen de Verichip. Onlangs kwam ze medische rapporten op het spoor waarin wordt aangetoond dat laboratoriumdieren die gechipt waren in een op de tien gevallen een kankergezwel ontwikkelden. Onderzoek toonde aan dat in alle gevallen de transponder precies in het midden van het gezwel zat.
Is de techniek een gevaar of alleen de toepassing?
De discussie aan het eind van de dag was vooral inhoudelijk en meer diepgaand dan bij eerdere RFID seminars. Dat lag misschien aan het feit dat er dit maal geen politici aanwezig waren. Met uizondering van Albrecht zagen alle deelnemers RFID als neutraal, niet de techniek is het gevaar maar de toepassing waarbij risico's ontstaan. De verschillen in standpunten waren meer het gevolg van een persoonlijke invalshoek. Christian van het Hof verweet Katherine Albrecht dat zij teveel focust op tags op producten terwijl hier (in Nederland) het biometrisch paspoort en de OV chipkaart een probleem dreigen te worden. De opstelling van Albrecht valt misschien te verklaren uit het feit dat in de VS de invloed van bedrijven veel groter is, Amerika een automaatschappij is en bovendien veel uitgestrekter waardoor je minder snel een paspoort nodig hebt om een grens te passeren. Alle deelnemers waren overtuigd van de noodzaak van een solide beveiliging van RFID-tags. Ook een burgerrechtbeweging hebben we in Nederland dringend nodig. Het privacyprobleem is niet alleen het gevolg van de onverschilligheid van de burger. Het blijkt in de praktijk moeilijk om aan mensen die denken dat ze niets te verbergen hebben uit te leggen wat de gevaren zijn van de huidige technische ontwikkelingen. Katherine Albrecht verwoordde dit het best; "Het is geen kwestie van privacy versus veiligheid maar van vrijheid versus controle."