Van griepje tot massamoordenaar

Vogelgriep is de naam van een bij vogels uiterst dodelijke variant van het griepvirus (aviaire influenza). Net als bij mensen komen er bij vogels zeer veel soorten griep voor. Sommige zijn dodelijk, andere niet. Vogelgriep is strikt genomen dan ook niet één ziekte, maar een bijnaam die opduikt als er op een zeker moment veel vogels overlijden aan de kippengriep. Nog verwarrender is dat de 'klassieke vogelgriep' een andere ziekte is dan 'pseudo-vogelgriep', een ziekte waartegen het Nederlandse pluimvee is ingeënt. Bij pseudo-vogelgriep (ofwel Newcastle disease) is een ander, aan de mazelen verwant virus de ziekmaker.

Vogels die besmet raken met klassieke vogelgriep worden doorgaans na twee tot zeven dagen ziek, hoewel de griep ook veertien dagen op zich kan laten wachten. De dieren worden dan sloom, eten minder, hebben extreem veel dorst, krijgen waterige diarree, leggen minder eieren of eieren zonder schaal en krijgen een soort snotneus. Ook hebben zieke dieren soms zwellingen in hun kop en hals en een verkleurde of gezwollen kam. Na een tot twee etmalen kunnen de dieren sterven door verstikking: zoals alle griepsoorten vreet vogelpest de luchtwegen en longen aan.

De sterfte van de vogelgriep hangt sterk af van het soort virus, het soort vogel en de gezondheid van het pluimvee. De meest dodelijke varianten van het virus hebben een sterfte van tegen de honderd procent. Een variant die al een tijdje de ronde doet onder pluimvee kan na verloop van tijd opeens dodelijk worden. 

Zieke kippen en eieren van zieke dieren kunnen zonder probleem worden gegeten. Het virus kan via eieren of vlees niet overspringen op de mens, mits het goed gekookt of gebakken is. Overigens belanden zieke of vermoedelijk zieke dieren niet in de winkel: geruimde dieren worden vernietigd, niet verkocht. De massale vernietiging van vlees en eieren die volgt op een besmetting heeft echter niets te maken met de volksgezondheid: het zijn maatregelen die worden genomen om te voorkomen dat de ziekte zich verder verspreidt door transport.

Ondanks de al bekende besmettingsgevallen blijft besmetting van mensen met vogelgriep een medische zeldzaamheid. Normaal gesproken is de mens zo goed als ongevoelig voor pluimvee-griep. Aan de andere kant is het influenzavirus het zich snelst aanpassende virus dat we kennen. Daardoor springt het relatief makkelijk over op een andere soort. 

Ja. In 1997 overleden zes inwoners van Hongkong aan vogelgriep. En de jongste uitbraak van het virus heeft sinds eind 2003 aan 68 mensen het leven gekost. In alle gevallen ging het echter om medische zeldzaamheden. Ter vergelijking: ieder jaar sterven er ongeveer tweeduizend Nederlanders aan de gevolgen van de gewone 'mensengriep'.

Alle vogels kunnen vogelgriep krijgen. Met name eenden, kalkoenen en kippen zijn er bevattelijk voor. Het ministerie van Landbouw hanteert daarnaast de volgende lijst met risicodieren: parelhoenders, kwartels, fazanten, patrijzen, pauwen, ganzen, zwanen, consumptieduiven (dus niet postduiven), struisvogels, emoes en nandoes. Overigens is de ene soort gevoeliger voor de ziekte dan de andere.

Dat is onduidelijk. Op enkele gemengde bedrijven werden in het bloed van varkens antistoffen aangetroffen tegen het vogelgriepvirus - een aanwijzing dat het afweersysteem van de varkens op het virus was gestuit. Nader onderzoek wees echter uit dat de varkens niet met het virus besmet waren.

Ja, dat kan. Maar de kans op een vogelgriepuitbraak thuis is niet heel groot, omdat de meeste huisdieren geïsoleerd leven, een goede gezondheid hebben en een goede hygiëne. Bovendien worden veel tamme vogelsoorten niet makkelijk ziek van het virus: het virus zou zich eerst een beetje moeten wijzigen om de vogel in kwestie te besmetten.

Net als alle griepvirussen is vogelgriep zeer besmettelijk. Overdracht vindt plaats door contact via lichaamsvocht en door uitademing. Met name de mest van besmette vogels is een bron van besmetting. Het virus kan daarin maandenlang overleven. Ook water vormt een gevaar: het virus kan daarin via vogelmest terechtkomen en dan maandenlang overleven.

Vogelgriep bij dieren is niet medisch te behandelen. Bij uitbraken wordt dan ook geprobeerd het virus te laten 'uitrazen' in een zo klein mogelijk gebied. Bedrijven worden geruimd, voor de streek treden vervoersverboden in werking. Het resultaat van die aanpak, zo leert het verleden, wisselt sterk. In Italië en de Amerikaanse staat Minnesota glipt de vogelgriep ziektebestrijders al jarenlang door de vingers: steeds als de ziekte verdwenen lijkt, duikt een nieuwe besmettingshaard op.

Experts denken niet dat de vogelgriep ooit helemaal kan worden uitgeroeid. Daarvoor is het virus, net als alle griep, te sterk. Wel kan het virus tijdelijk uit een streek of land worden verdreven door quarantaines, vervoersverboden en pluimveeslacht.

Op dit moment bestaat er geen vaccin tegen het vogelgriepvirus H5N1 dat in Azië rondwaart. Wel wordt er hard gewerkt aan de ontwikkeling van zo'n vaccin, maar het onderzoek verkeert nog in de testfase. Zodra mensen zijn besmet, kan vogelpest waarschijnlijk worden behandeld met een tweetal medicijnen die nu al worden gebruikt bij gewone griep, Relenza en Tamiflu. Het gevaar is wel dat het virus resistent wordt tegen deze medicijnen.

Vogelgriep werd in 1878 voor het eerst beschreven als kippenziekte in Italië. Pas in 1955 drong het tot virologen door dat de ziekte in werkelijkheid wordt veroorzaakt door griepvirussen. De gevaarlijke griepvarianten H5 en H7 zorgen nog steeds regelmatig voor grote uitbraken. De laatste grote uitbraak in Nederland was in 1926.

Vogelgriep maakt net als de menselijke griep deel uit van het A-type griep. Die klasse bestaat uit vele honderden griepsoorten, die allemaal iets van elkaar verschillen. Om de virussen te herkennen, kijken onderzoekers welke moleculen het virus in kwestie precies op zijn huid heeft. Die moleculen gebruikt het griepvirus om zijn gastheer aan te vallen en vormen dus eigenlijk de 'bewapening' van het virus. Er zijn twee soorten: de 'H' staat voor de stof 'haemaglutinine', de 'N' voor 'neuraminidase'. Er zijn vijftien H's mogelijk en negen N's, in verschillende combinaties. Het vogelgriepvirus dat voor ophef zorgt in Azië heeft als aanduiding H5N1; het griepvirus dat in de jaren tachtig de pluimveeteelt in de VS decimeerde, was van het subtype H5N2. In Italië heersen de virussen H7N1 en H7N3. Het virus dat in Nederland heeft gewoed, was een H7N7-virus.

Bron: N.O.S.