Een kleine ruk aan het stuur
Wat is politiek?: Het geheel van beginselen en regels volgens welke een gemeenschap wordt geregeerd: eerst de polis ofwel stadstaat in Athene, later de naties, en nu de ''cosmopolis'', een wereldorde die je zou kunnen ontwaren als je beschikt over enige verziendheid en optimisme. Het streven naar een goede samenleving, bij voorkeur geleid door wijsgerige aristocraten zoals Plato zich voorstelde of niets meer dan de strijd om macht waar Machiavelli zijn richtlijnen voor de ''heerser'' op baseert?
En hoe verhouden zich de belangen van het individu met de belangen van het collectief? kan je hier spreken in termen van duet of eerder van duel?
Verwarring
In de huidige samenleving, en daarmee ook in de media, is de spraak-en denk verwarring tussen de begrippen "Politiek" ( in brede zin) en partijpolitiek alom tastbaar en zichtbaar. Daarom moeten we een helder onderscheid maken tussen de politiek in brede zin én hoe deze momenteel wordt bedreven door de politieke partijen.Maar het zijn natuurlijk, in onze Westerse samenlevingen, wél veelal de politieke partijen die aan de "Politiek" in brede zin als instrumentarium vorm en inhoud aan geven.
Indien mensen zeggen dat ze een hekel hebben aan politiek dan bedoelen ze in het algemeen dat ze geen vertrouwen hebben in de actuele partij politiek. Over "Politiek" in de brede zin van het woord hebben de meeste mensen, volgens mij, nauwelijks een voorstelling of een beeld. Dit samenspel tussen het groeiende wantrouwen in de partij politiek en zich nauwelijks een voorstelling kunnen maken wat "Politiek" in brede zin inhoudt; heeft mede als gevolg, een massale afwending van "de Politiek" in totale zin.
Het conflict in onszelf
''Twee zielen wonen, ach!, in mijn borst'' De woorden van Goethes Faust zijn misschien de bekendste verwoording van het innerlijke conflict in de mens.
Het ego van de mens schreef F.Nietzsche (1844-1900) bestaat uit meerdere persoonachtige maar ook tegenstrijdige krachten die beurtelings zijn willen tot macht bepalen. Vanuit deze visie beschouwd kunnen we moeilijk spreken over een eenheid in de mens. Volgens Sigmund Freud de grondlegger van de psychoanalyse (1856-1939) is er wel een eenheid maar dat wordt voortdurend ondermijnd door krachten uit het onbewuste van de mens zelf. Die interne krachten voeren voortdurend hun strijd. De mens, concludeert Freud is geen heer en meester in eigen huis.
Hier dient zich de analogie tussen het conflict in de verhouding mens en maatschappij aan. Terwijl het streven naar geluk, eenheid en vrijheid maar ook macht, de mens van alle tijden typeert, slaagt hij er onvolledig in om zijn eigen doelen uit eigen kracht te realiseren; maar schept hij te vaak samen met andere mensen ook nog eens samenlevingen die hemzelf en vele anderen juist deze vrijheid, eenheid en macht ontzeggen. Niet theoretisch of in principe; we hebben al bijna zestig jaar een Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, wereldwijd zo'n tweehonderd grondwetten en minstens zoveel verdragen die verklaren dat alle mensen broeders zijn. De realiteit is dus dat we leven in halfslachtigheid en dubbelzinnigheid en ook in innerlijke en uiterlijke conflictsituatie.
Waar gaat het mis en hoe zijn we verzeild geraakt in deze impasse? De eerste oorzaak ligt in de opkomst van een eenzijdige individualisme in combinatie met het zich losmaken van de maatschappij en het zich van de politiek afwenden. Het zich afwenden van politiek komt voort uit individuele narcisme en het alom groeiende hedonisme, waardoor we de politiek buiten ons plaatsen als een soort derde persoon, met andere woorden we zien het geheel niet meer en zien we onze verantwoordelijkheid voor de samenleving niet meer. Maar net zo wezenlijk is, naar mijn idee, het ontbreken van basale kennis en informatie onder de zwijgende meerderheden ("silent majority") in onze samenlevingen; wat politiek in brede zin eigenlijk inhoud en hoe dat telkens opnieuw hun eigen leven raakt, beïnvloed en zelfs radicaal kan veranderen.
Nieuwe en betere manieren van denken en politiek bedrijven verspreiden zich al over de wereld, maar het is de vraag of ze zich snel genoeg verspreiden. Als je als mede-verantwoordelijke wereldburger je aandeel wilt leveren in het promoten van een maatschappelijke bewustzijn voor een vreedzame en duurzame wereld, moet je bij jezelf beginnen. De eerste stap is dat je je eigen normen en waarden maar zeker de normen en waarden die aan jou door cultuur of door opvoeding zijn opgelegd, onder de loep neemt en of wat in je ogen goed en kwaad is, door jezelf wordt bepaald of door je ouders, priesters, leraren, politieke leiders wordt voorgeschreven. Onze normen en waarden moeten we zelf bepalen. In een democratische samenleving kunnen mensen er allerlei verschillende meningen op na houden en verschillende doelen nastreven.
We moeten ons echter ook realiseren dat ons leven zich niet slechts in een land of staat afspeelt, en zelfs niet binnen een cultuur; we zijn alle met alles en iedereen verbonden. Er is dan ook een urgente noodzaak van een betere politieke informatie en educatie in onze samenleving!
Wij zij er namelijk samen verantwoordelijk voor het feit dat zoveel mensen de ("silent majority") in onze samenlevingen; zo'n gering besef hebben van wat politiek in brede zin eigenlijk betekent en dat diezelfde "Politiek" ook hun leven en toekomst onherroepelijk sterk mede bepaald.
Open en eerlijk conflict
Is het mogelijk een open en eerlijk conflict aan te gaan met enerzijds het individu dat bij voorbaat claimt in zijn recht te staan en zijn subversieve bedoelingen kenbaar maakt en anderzijds de macht van collectieve politieke belang en mening?
Een Nederlands voorbeeld: PvdA schaart zich als politieke partij niet achter Ehsan Jami, dit omdat zijn toon zich niet laat vertalen in concreet politiek beleid.We kunnen ons afvragen strijdt hier immers niet een individu voor het recht op vrijheid van meningsuiting en waarom herkent men niet dat een jongen in zijn vrijheid van meningsuiting wordt bedreigd? Waarom wordt hier door de PvdA niet ingezien dat een vruchtbaar conflict op z'n minst een serieuze kans van meningsuiting vereist voor Ehsan Jami, maar zelfs dat wordt hem niet gegund.
Blijkbaar is het balans tussen politieke belangen en individuele belangen zoek en dat uit zich in onbegrip van de politici voor het vrijgevochten individu die ooit tegen de wil van familie of gemeenschap een eigen weg bewandelde: conflict hoeft loyaliteit en mededogen niet in de weg te staan en juist binnen een open en eerlijk conflict zouden we de mogelijkheid van een totaal nieuw modus vivendi kunnen zien in plaats van onderdrukking of ontkenning.
We kunnen ons afvragen welke overtuigingen kan een mens in vrijheid kiezen en welke krijgt hij eerder voor zijn kiezen, omdat hij nu eenmaal in een bepaalde cultuur is opgegroeid? In hoeverre kun je daar dan weer afstand van nemen, of blijf je, op zijn minst een beetje, schatplichtig aan je afkomst? Deze vraag speelt op de achtergrond een rol in alle ophef rond ex-moslim Ehsan Jami.Een keus in de zin van keuzevrijheid voor een religie of levensbeschouwing, heeft nu eenmaal alleen betekenis indien die keus in vrijheid wordt gemaakt en op elk moment herroepen kan worden
Naar een nieuwe politiek; de orders en bevelen voorbij
Nota bene de meest radicale premier die Nederland heeft gekend, Joop de Uyl, wees ooit op het belang van kleine koerswijzingen voor ingrijpende veranderingen.
In de moderne grootschalige en democratische politiek, zo stelde hij vast, kan een kleine ruk aan het stuur van het schip van staat uiteindelijk naar een hele andere haven leiden. Een ironische metafoor, wanneer je bedenkt dat Plato koos voor de beeldspraak van een deskundige scheepskapitein in plaats van een gekozen gezagvoerder, om de waarde van aristocratie boven democratie te belichten.
Bewonderaars noemden Joop de Uyl een bevlogen idealist, critici verafschuwden zijn drammerige socialisme en circuleerde het gezegde ''Goed voor de mensheid, slecht voor de mens''. maar is een kleine ruk aan het stuur in onze huidige politiek dan zo onwenselijk?.
Aangezien de politiek een grondgebied is waar volwassenen mensen elkaar ontmoeten, is het van essentieel belang dat er een nieuwe en liefdevolle politiek ontstaat met meer empathie en medegevoel: dit medegevoel maakt het zo dat wij ons bewust maken van het feit dat we wereldburgers zijn en dat niemand een eiland op zichzelf is.
''Als ik nadenk over het gebrek aan samenwerking in de maatschappij, kan ik alleen maar bedenken dat het voortkomt uit de onwetendheid over onze onderling afhankelijke natuur. Als ik hierover nadenk, word ik vaak getroffen door het voorbeeld van kleine insecten, zoals bijen.
De wet van de natuur schrijft voor, dat willen de bijen overleven, ze moeten samenwerken. Als gevolg hiervan bezitten ze instinctief een gevoel van sociale verantwoordelijk. Ze hebben geen grondwet, geen wetten, geen politie, geen religie nog morele opvoeding, maar door hun aard werken ze trouwhartig met elkaar samen. Zo nu en dan vechten ze, maar in het algemeen overleeft de kolonie door hun onderlinge samenwerking. Wij hebben ook religie, opmerkelijke intelligentie en een hart met een groot vermogen om lief te hebben. We hebben veel buitengewone kwaliteiten, maar in de praktijk vind ik , dat we achterblijven bij deze kleine insecten'' (citaat uit een essai van de Dalai Lama)
Het besef van medeburgerschap maar ook medeverantwoordelijkheid bij elkaar en bij de wereld staat pal tegenover burgerlijke aannemen van gedragsregels van bovenaf of de huidige neiging naar een globalisering. Het wordt tijd dat de materiële en morele ontwikkeling die de mens heeft doorgemaakt, met al zijn ontzagwekkende schaduwen, van de bijbehorende politiek wordt voorzien. Tot nu toe lijkt globalisering allesbehalve neer te komen op waarachtige wereldwijde integratie. In plaats daarvan domineren immense verschillen in welvaart tussen mensen en last but not least de sluipende vernietiging van de planeet zelf.
Het ontbreekt in deze wereld niet aan het besef dat het anders ''moet'' (ontdaan van normativiteit) er is alleen een onvermogen om dat ''kleine ruk aan het stuur'' te bewerkstelligen.
Literatuur:
Marcel Gauchet: ''Mensenrechten voor of tegen democratie?''
Staat van tederheid: Remko van Broekhenhoven.
Open Brief van Richard.G Oudshoorn: J'accuse voor reacties: Yahoo!-Mail-Adres: richard_en_gerrit@yahoo.com