Gij zult gehoorzamen: de gevaren van onderwerping

Veel vergissingen zijn in de wereld begaan, waartoe je nu nauwelijks een kind in staat zou achten. Hoeveel bochtige, nauwe, onbegaanbare , doodlopende sloppen, die ver van de rechte pad voerden, is de mensheid gegaan bij haar pogingen om eeuwige waarheden te vinden....! En hoeveel keren, zelfs wanneer zij zich liet leiden door het verstand dat de hemel haar gaf, heeft zij kans gezien in de onbegaanbare wildernis te belanden; hebben de mensen het klaargespeeld elkaar uitzicht te verduisteren, en het is hun gelukt, door dwaallichten verlok,de rand van de afgrond te bereiken, enkel en alleen om met schrik elkaar te vragen: ''Hoe komen wij hier uit?Waar is de weg?''

Nikolai Gogol

De aantrekkingskracht van onderwerping

''Eeuwenlang is het de normaalste zaak van de wereld geweest dat kerkelijk en politieke leiders het volk vertelden wat te doen. Wat nu burgers heten, waren toen onderdanen, in wier hoofd het niet zou opkomen om in verzet te komen tegen de ''heer''. Mocht dat onverhoopt wel gebeuren, dan waren er nog altijd wapens om hen weer in het gareel te krijgen" (Remko van Broekhoven)
Een van de machtigste wapens was de natuurlijke passiviteit van de mens die graag toeschouwers blijven, in plaats van in opstand te komen.
"Geef het volk brood en spelen" gaat nog steeds op ook al zijn de spelen zijn iets socialer van aard.
Er zijn talloze voorbeelden van moedige mensen die zich al in de wieg losrukten van de beschermde greep van een warme moeder en later al te enge onderwerping aan een of andere kerkelijke autoriteit of de knellende greep van de godsdiensten of een pseudo- religie maar die vroeg of laat toch weer onder de invloed kwamen van de kwaal die misschien wel de ergste is. De ziekte die een mens kan bedreigen op zijn weg naar innerlijke volwassenwording, die ieder Verantwoordelijkheidsbesef, iedere creativiteit, iedere vrijheid dood; de vloek van de verburgerlijking!

Volgens sommige politicologen en sociaal- psychologen is de burgerlijke onderworpenheid het kenmerkende gedragspatroon van de 20e eeuw, en dat is natuurlijk niet verwonderlijk in een tijdperk waarin meer veranderingen hebben plaatsgevonden dan alle voorafgaande. Bovendien hebben de wereldwijde en indringende communicatiemiddelen en media de kracht van de verburgerlijking sterk doen toenemen door de burgerlijke normen en gelijkvormigheid efficiënt te verspreiden, hand in hand met de commercie, die het immers van een zo groot mogelijke massa (kopersgroep) moet hebben en individualisme niet kan gebruiken.
Wetenschappelijke experimenten hebben aangetoond dat normale begaafde individuen zich door een groep laten beïnvloeden tot ongerijmdheden, ondanks het feit dat hun eigen waarneming en oordeelvermogen tot geheel andere en juiste uitkomsten geraakt, als zij alleen zijn. Met andere woorden: mensen doen hun gezond verstand en hun geweten geweld aan om er maar bij te kunnen horen en de bescherming van de ''groep'' te hebben.
De volgzaamheid is van oudsher vooral een overlevingsstrategie. Mensen zijn eigenlijk kuddedieren, en in een kudde is het belangrijk om bij de groep te blijven. Buiten de groep vallen betekent dat je een gemakkelijke prooi bent voor roofdieren. De beste manier om in de groep te blijven is het imiteren van het gedrag van de meerderheid. Dit vergroot de eensgezindheid van de groep en maakt de groep sterker en beter bestand tegen aanvallen van buitenaf. Bij sommige kuddedieren heeft de kudde een leider van wie het gedrag het meest gekopieerd wordt, maar net als bij mensen is een leider niet noodzakelijk om de kudde bijeen te houden. Sociale druk is meestal voldoende: afwijkend gedrag binnen de groep wordt niet op prijs gesteld, omdat het de eensgezindheid aantast en zo de ''veiligheid'' van alle groepsleden in gevaar brengt.

De Amerikanen M.Sherif en Solomon Asch, hebben dit verschijnsel aangetoond en beschreven, maar ook zonder hun experimenten kunnen we, na de gruwelijke gebeurtenissen in Duitsland en Italië voor en tijdens de 2e wereldoorlog, de kwalijke gevolgen van onderwerping onderkennen.


Collectieve en individuele bewustzijn

Er is een periode in het kinderleven, waar conformisme, het zich aanpassen aan de normen en waarden van de groep, ontluikt en van groot belang is. Het kind heeft in deze fase onderwerping nodig om te leren sociaal te functioneren, en gedurende een vrij korte periode is de individuele beleving dan ook opvallend ondergeschikt aan de groepsbeleving. Deze periode eindigt wanneer de puberteit een aanvang neemt en het kritisch verstand en daarmee weer de eigen identiteit, de overhand krijgt.
Althans, zo zou het moeten zijn, maar door allerlei storingen en defecten in de ontwikkeling en opvoeding ontplooi deze laatste fase zich vaak onvolledig en na een paar pogingen tot schijn-zelfstandigheid, valt het individu weer terug in een toestand van conformisme.
Burgerlijkheid en onderwerping aan de autoriteit is dus een infantiele manifestatie, een teken van onderontwikkelde en onevenwichtige persoonlijkheidsvorming.
En deze misvorming is niet alleen zo algemeen dat ze normaal geworden is.
Zoals gezegd, kent de geschiedenis vele individualistische naturen die zich vol afschuw van de heersende burgerlijke cultuur afkeerden en die zich verenigden in schijnbaar non-conformistische bewegingen en groeperingen. Maar binnen deze alternatieve subculturen sluipt, meestaal reeds na korte tijd, ongemerkt de verburgerlijking weer binnen, in de vorm van een sterk groepsdwang. Een mechanisme dat de hoewel van de grote massa afwijkende, maar in de groep gebruikelijke patronen, weer tot onaantastbare norm verheft en geneigd is om wie er niet gehoorzaamt, uit te stoten.
Vooral in tijden van levenscrisis, naarmate onze onzekerheid toeneemt, verschijnt het beeld van de supermens van de leider. Hoe armzaliger en twijfelachtiger de onzekerheid, hoe groter de behoefte aan een leider en hoe groter de onderwerping.
Ook wanneer een individu, op zoek gaat naar wezenlijke waarden en filosofische of spirituele activiteiten ontplooit, komt hij onherroepelijk in contact met een sektarisch collectief of nog erger een godsdienst.Godsdienst kan oprecht en eerlijk lijken maar de mens die zich aan godsdienstige normen onderwerpt is vaak gedreven door levensangst en onvolwassenheid.

Godsdienst versus religie

Een citaat van Marcel Messing (uit Het woud der inwijding): "'Voorbij iedere godsdienst begint religie. Godsdienst is geloof. Religie is verdrinken in het Zijn. Godsdienst schept beelden en vormen. Religie is ontdaan van ieder beeld en iedere vorm. Godsdienst tracht het heilige, de waarheid, het leven zelf te verklaren, te vormen, te regelen.
Godsdienst schept problemen. Religie is het geheim dat je bent. Voor de religieuze mens is er geen godsdienst. Nergens kan hij wonen, nergens kan hij verblijven. In geen huis, geen tempel, op geen heilige plaats. De religieuze mens is een ontheemde omdat het Al hem overrompeld heeft. Hij woont overal en nergens. Hij drijft mee op de levensstroom''.

Conclusie: De conclusie kan derhalve geen andere zijn dan dat een mens de weg naar zijn bestemming slechts alleen kan gaan. Wie klakkeloos de door autoriteiten opgedrongen normen en waarden overneemt en conform opvolgt, ontkent de morele plicht van ieder mens om zelf te denken en faalt vanzelfsprekend in zijn levensopdracht.

Het mysterie van deze enkele essentie te begrijpen
betekend bevrijding van alle bindingen.
Wanneer alle dingen als gelijk ervaren worden
is de tijdloze essentie van het Zelf bereikt.
In deze staat zonder oorzaken en zonder verwantschap zijn geen vergelijkingen of overeenkomsten mogelijk.

Osho

Literatuur: Remko van Broekhoven: "Staat van Tederheid." http://www.felix-en-sofie.nl/cgi-bin/dbp.cgi?db=bp&ID=489

Marcel Messing; Het woud der inwijding
The Overcoat: NikolaiGogol
Osho: Het boek van Niets
Een beschrijving van het experiment van Asch is te lezen op http://www.age-of-the-sage.org/psychology/social/asch_conformity.html