Intuïtie: Afgaan op het gevoel

Intuïtie blijkt wel degelijk te bestaan. Het is geen bovennatuurlijke gave, maar het vermogen van het onbewuste brein om nuttige signalen te sturen.

José van der Sman

Neem een paar proefpersonen en laat ze een gokspelletje doen met vier stapels kaarten. Regel het zo dat de stapels A en B, als er consistent wordt gespeeld, onvermijdelijk uitmonden in verlies, terwijl de stapels C en D juist winst opleveren. De proefpersonen weten dit natuurlijk niet. Bestudeer vervolgens hoe lang het duurt voordat zij beseffen dat ze met de kaarten uit de stapels C en D beter af zijn. En probeer te ontdekken hóe ze dat weten.

Wat blijkt: al vrij snel beginnen de proefpersonen de kaarten uit de stapels A en B te mijden, zonder dat zij zelf kunnen aangeven waarom. Hun lichaamstaal spreekt echter boekdelen: als ze zelfs maar overwegen een kaart van stapel A of B te trekken, neemt de hoeveelheid zweet in hun handen minuscuul toe: een fysiek teken dat ze gevaar bespeuren. Blijkbaar beseffen de proefpersonen onbewust dat het riskanter is kaarten van de stapels A en B te trekken dan van de stapels C en D.


Hebben vrouwen meer intuïtie dan mannen?

Bewust
Dit experiment is uitgevoerd door de befaamde Amerikaanse hersenonderzoeker Antonio Damasio. Hij bewees daarmee dat ons denken en handelen in sterke mate wordt beïnvloed door gevoelens waarvan wij ons niet bewust zijn. Hij ondersteunde ermee zijn stelling: 'Ik voel, dus ik ben.' Damasio is een van de vele serieuze wetenschappers die ervan overtuigd zijn dat intuïtie bestaat. Sterker nog, hij heeft er een verklaring voor.

In het onbewuste deel van onze hersenen worden voortdurend ervaringen en gevoelens opgeslagen. Die spelen, zonder dat we het beseffen, een belangrijke rol bij de beoordeling van mensen en situaties en bij de gevoelsmatige beslissingen die we nemen. Intuïtie is dus geen bovennatuurlijke gave, maar een standaardonderdeel van onze breinkracht, een mechanisme om te overleven.

Intuïtie
Neem een ervaren brandweerman. Hoe vaak komt het niet voor dat hij in de hitte van het bluswerk plotseling een 'niet pluis-gevoel' krijgt en zichzelf in veiligheid brengt, vlak voordat het dak of de vloer instort. Hoe wist hij dat het precies op dat ogenblik zou gaan gebeuren, en niet eerder of later? 'Ik voelde het aankomen,' zal hij antwoorden. Of: 'Het was gewoon intuïtie.'

Maar volgens de Amerikaan David Myers, hoogleraar psychologie en deskundige op het terrein van de intuïtie, was het gewoon zijn onbewuste brein dat op grond van allerlei signalen, afgezet tegen jarenlang opgeslagen brandervaringen en risicocalculaties, heel precies het gevaar wist in te schatten en de brandweerman met lichamelijke signalen als angst en stress wist aan te sporen om te vluchten. Intuïtie is dus niets meer of minder dan een evolutionair hulpmiddel om te overleven. Het zit al grotendeels ingebouwd bij de geboorte, maar kan worden versterkt door ervaring.

Instinctief
Dat ingebouwde deel is terug te vinden in onze instinctieve reacties. Iedereen die in het bos oog in oog komt te staan met een groot woest dier weet instinctief dat er gevaar dreigt, zelf al is het de eerste keer dat zoiets gebeurt. Maar hoe zit het met die doodgewone man die je op het bospad tegemoet komt? Uit verschillende fascinerende onderzoeken blijkt dat onze hersenen in staat zijn om deze persoon binnen een fractie van een seconde op talloze details te 'scannen', de gegevens te vergelijken met opgeslagen herinneringen, ervaringen en gevoelens, en onbewust oftewel 'intuïtief' de beslissing te nemen of we hem kunnen vertrouwen of niet.

Die beslissing gaat gepaard met subtiele lichamelijke signalen zoals lichte misselijkheid, angstzweet en dergelijke bij het intuïtieve gevoel dat het niet in orde is, of ontspanning, rustige ademhaling als het wél goed zit. Wie twijfelt aan deze wetenschappelijk verklaring moet maar eens bij zichzelf ontleden hoe intuïtieve oordelen en beslissingen tot stand zijn gekomen. Achteraf zijn ze heel logisch te verklaren.

Vrouwen
Zelfs voor het fenomeen dat vrouwen gemiddeld intuïtiever zijn dan mannen, hebben wetenschappers een verklaring. Emotionele herinneringen en ervaringen spelen een belangrijke rol bij intuïtie. Vrouwen zijn in hun leven en hun verbeelding meer gespitst op emoties. Ze zoeken ze op en lokken ze uit. Ze besteden meer tijd en energie aan het herkennen en begrijpen van gevoelens van zichzelf en anderen. Dit is allemaal wetenschappelijk vastgesteld. Hun intuïtie is wat scherper afgesteld, en ze durven er meer op af te gaan.

Overigens lang niet altijd terecht, benadrukt David Myers in zijn fascinerende boek Intuition. Its powers and perils. Te veel vertrouwen op je intuïtie ten koste van je verstand kan riskant zijn, omdat de emotionele informatie waarmee we ons onbewuste brein voeden niet altijd volledig en correct is. 'Mensen zijn meesters in het bedonderen van zichzelf,' waarschuwt Myers. 'Het is schokkend om te merken hoe gemakkelijk we onjuiste herinneringen opslaan, hoe slecht we de realiteit beoordelen en hoe weinig we begrijpen van onze eigen emoties.'

Al die ruis in ons onbewuste kan ertoe leiden dat we intuïtieve oordelen vellen en beslissingen nemen die volkomen de plank misslaan. Zoals miljoenen mensen weten die de verkeerde partner kozen of de verkeerde aandelen kochten.